یک ناهنجاری هموگلوبین، گونه ای از هموگلوبین می باشند که اغلب به صورت ارثی بوده و ممکن است باعث یک اختلال خونی گردد (هموگلوبینوپاتی).
هموگلوبین یک ترکیب پروتئینی حاوی آهن درون سلول های قرمز خون بوده که اکسیژن را در سرتاسر بدن حمل می کند. این ترکیب از هم، که بخش حاوی آهن بوده و زنجیره های گلوبین که پروتئین می باشند، تشکیل می شود. پروتئین گلوبین از زنجیره های اسید آمینه که "بلوک های ساختمانی" پروتئین ها می باشند، تشکیل می شود. انواع مختلفی از زنجیره های گلوبین با عنوان آلفا، بتا، دلتا و گاما وجود دارند. انواع هموگلوبین طبیعی شامل موارد زیر می باشند:
- هموگلوبین A (Hb A): تقریباً 95 تا 98 درصد هموگلوبین موجود در بزرگسالان را تشکیل می دهد؛ این، حاوی دو زنجیره پروتئینی آلفا و دو زنجیره بتا می باشد.
- هموگلوبین A2 (Hb A2): حدود 2 تا 3% هموگلوبین موجود در بزرگسالان را تشکیل می دهد؛ این دارای دو زنجیره پروتئینی آلفا و دو زنجیره دلتا است.
-
هموگلوبین F (Hb F، هموگلوبین جنینی): 1 تا 2% هموگلوبین پیدا شده در بزرگسالان را تشکیل می دهد؛ این هموگلوبین دارای دو زنجیره پروتئینی آلفا و دو زنجیره گاما است. این هموگلوبین عمده تولید شده توسط جنین در طول بارداری می باشد؛ تولید آن معمولاً اندکی پس از تولد پائین آمده و طی 1 تا 2 سال به سطوح بزرگسالان می رسد.
تغییرات ژنتیکی (جهش) در ژن های گلوبین باعث تغییراتی در پروتئین گلوبین شده که منجر به هموگلوبین تغییر یافته ساختاری مانند هموگلوبین S شده که باعث سلول داسی شکل یا کاهش تولید زنجیره های گلوبین (تالاسمی) می شوند. در تالاسمی، کاهش تولید یکی از زنجیره های گلوبینی، تعادل زنجیره های آلفا با بتا را بر هم زده و باعث می شود تا هموگلوبین غیرطبیعی (آلفا تالاسمی) تشکیل شده یا باعث افزایش بخش های فرعی تر هموگلوبین مانند Hb A2 یا Hb F می شود (بتا تالاسمی).
چهار ژن برای زنجیره های گلوبین آلفا و دو ژن (هر کدام) برای زنجیره های بتا، دلتا و گاما کد می کنند. (برای کسب اطلاعات عمومی درباره آزمایش ژنتیک، جهان آزمایشات ژنتیک را ببینید.) جهش هایی ممکن است در هر کدام از ژن های زنجیره های آلفا یا بتا رخ دهند. شایعترین بیماری مرتبط با زنجیره آلفا، تالاسمی آلفا می باشد. شدت این بیماری بستگی به تعداد ژن های تحت تأثیر دارد. (برای کسب اطلاعات بیشتر، تالاسمی را ببینید.)
جهش های ژن بتا اغلب به صورت مغلوب اتوزومی به ارث می رسند. بدین معنی که شرط ابتلای فرد به بیماری مرتبط با گونه های هموگلوبین، داشتن دو کپی ژن تغییر یافته است. اگر یک ژن بتای نرمال و یک ژن بتای غیرطبیعی به ارث برسند، فرد برای هموگلوبین غیرطبیعی، هتروزیگوت می باشد و حامل می باشد. این ژن غیرطبیعی میتواند به هر کدام از فرزندان منتقل شود، اما معمولاً هیچ نشانه یا نگرانی سلامتی مهمی در فرد حامل ایجاد نمی کند.
اگر دو ژن بتای غیرطبیعی از یک نوع به ارث برسند، فرد هموزیگوت می باشد. فرد، گونه هموگلوبین مرتبط با آن را تولید کرده و ممکن است برخی از نشانه های همراه با آن و پتانسیل عوارض را داشته باشد. شدت بیماری بستگی به جهش ژنتیکی داشته و از فرد به فرد متفاوت می باشد. یک کپی از ژن بتای غیرطبیعی به هر کدام از بچه ها منتقل می شود.
اگر دو ژن بتای غیرطبیعی از انواع مختلف به ارث برسند، فرد، "هتروزیگوت دوگانه" یا "هتروزیگوت ترکیبی" خواهد بود. فرد مبتلا معمولاً دارای نشانه هایی مرتبط با یک یا هر دوی گونه های هموگلوبین بوده که تولید می کند. یکی از ژن های بتای غیرطبیعی به فرزندان منتقل می شود.
سلول های قرمز خون حاوی هموگلوبین غیرطبیعی ممکن است نتوانند اکسیژن را به صورت کارآمدی حمل کنند و ممکن است زودتر از معمول توسط بدن تجزیه شده (بقای کوتاه مدت) که به کم خونی همولیتیک می انجامد. چندین صد گونه هموگلوبین ثبت شده اند اما فقط تعداد کمی معمول بوده و از نظر بالینی مهم هستند. برخی از شایعترین گونه های هموگلوبین شامل هموگلوبین S، هموگلوبین اصلی در افراد مبتلا به بیماری سلول داسی بوده که باعث می شود تا سلول های قرمز خون، شکل غیرعادی پیدا کنند (داسی) و بقای سلول را کاهش دهند؛ هموگلوبین C، که میتواند شکلی خفیف تر از کم خونی همولیتیک را بوجود آورد؛ و هموگلوبین E که ممکن است هیچ نشانه ای ایجاد نکرده یا عموماً نشانه های ملایم داشته باشد.
