تحلیل و بررسی مایع صفاقی برای کمک به تشخیص علت تجمع مایع در شکم (آسیت) یا التهاب صفاق استفاده می شود. دو دلیل عمده برای تجمع مایع وجود دارد و یکسری از آزمایشات اولیه برای تفکیک مابین دو نوع از مایع تولید شده (فرانشت و ترشح التهابی) استفاده می شود. این آزمایشات معمولا شامل موارد زیر است:
-سطح آلبومین مایع- محاسبه نسبت آلبومین خون به آسیت (مایع تجمع یافته) (SAAG) (سطح آلبومین خون منهای سطح آلبومین مایع) را می توان برای تفکیک مابین فرانشت و ترشح التهابی استفاده کرد. سطح SAAG معادل با 1.1 g/dL یا بیشتر حاکی از وجود فرانشت و کمتر از آن نشانگر ترشح التهابی است.
-سنجش و تفکیک تعداد سلولها
-ظاهر
فرانشت- عدم تعادل مابین فشار درون رگ های خونی (که مایع را به بیرون از رگ خونی می راند) و مقدار پروتئین در خون (که مایع را در رگ خونی حفظ می کند) می تواند منجر به تجمع مایع (فرانشت) شود. فرانشت عمدتا بدلیل نارسایی قلبی، سندرم نفروتیک یا سیروز کبدی رخ می دهد. اگر مایع به شکل فرانشت تشخیص داده شود، در این حالت انجام آزمایشات دیگر بر روی مایع ضرورت نخواهد داشت.
ترشح التهابی- آسیب یا التهاب صفاق می تواند منجر به تجمع غیرعادی مایع (ترشح التهابی) شود. ترشحات التهابی مرتبط با عفونتها، بیماری های بدخیم، التهاب پانکراس، پارگی در کیسه صفرا یا بیماری خودایمنی است. بررسی های آزمایشگاهی را می توان برای تعیین وضعیت های زیر انجام داد:
-بیماری های عفونی ناشی از ویروس ها، باکتری ها یا قارچ ها؛ عفونتها در صفاق ممکن است به دلیل پارگی آپاندیس، سوراخ شدن روده ها یا دیواره شکم، آلودگی های زمان جراحی یا عفونتهای بخش های دیگر بدن ایجاد شود.
-بیماری های التهابی صفاق بدلیل مواد شیمیایی خاص، پرتوافکنی یا به ندرت در اثر بیماری خودایمنی
-بیماری های بدخیم مثل سرطان لایه های داخلی اندام های بدن، تومور کبد، لنفوم یا سرطان متاستازی
-التهاب پانکراس، بدلیل داروهای خاص، عفونت ها، انسداد یا چربی های درجریان
آزمایشات دیگر بر روی مایع ترشح یافته در اثر التهاب شامل موارد زیر است:
-قند، آمیلاز، نشانگرهای تومور، بیلی روبین، کراتین، لاکتات دهیدروژناز موجود در مایع صفاقی
-بررسی میکروسکوپی- در تردید در مورد عفونت یا سرطان انجام می شود؛ یک متخصص آزمایشگاهی می تواند از سانتریفیوژ خاص برای تغلیظ سلولهای مایع بر روی اسلاید استفاده کند. این اسلاید با لکه های ویژه آزمایش شده و سلولهای غیرعادی مثل سلولهای بدخیم و سرطانی در آن مشخص می شوند.
-آزمایش گرام استین (Gram stain) برای مشاهده مستقیم باکتری ها یا قارچ ها زیر میکروسکوپ
-کشت باکتری و آزمایش حساسیت برای تشخیص وجود هر گونه میکروبی که در محیط کشت رشد کرده و برای جهت دهی به درمان
-آزمایشات غیر معمول برای بیماری های عفونی مثل آزمایشات ویروسی، میکوباکتری ها (آزمایش ABF در تشخیص بیماری سل) و انگل ها
-آدنوزین دیمیناز- برای تشخیص بیماری سل در مایع صفاقی که به ندرت مورد استفاده قرار می گیرد

تحلیل و بررسی مایع صفاقی زمانی درخواست داده می شود که پزشک در مورد وجود وضعیت یا بیماری ای که منجر به التهاب صفاقی و یا آسیت (تجمع مایعات در ناحیه شکم) شده، تردید داشته باشد. این آزمایش را زمانی درخواست می دهند که شخص مبتلا به وضعیت های زیر باشد:
-آسیت با منشا نامعلوم
-درد، نفخ یا سوزش در ناحیه شکم
-منفذ یا پارگی در دیواره روده
-سرطان مشکوک در ناحیه شکم

نتایج آزمایش می تواند در تفکیک مابین دو نوع از مایع صفاقی و تشخیص علت تجمع مایع سودمند باشد. دسته اول از آزمایشات انجام شده بر روی نمونه مایع صفاقی به تشخیص فرانشت بودن یا ترشح التهابی مایع کمک می کند. یافته ها می تواند شامل موارد زیر باشد:

فرانشت
اغلب مایعات تجمع یافته فرانشتی هستند و در نتیجه نارسایی های قلبی یا سیروز کبدی رخ می دهند. نتایج تحلیل معمول در مورد مایع شامل موارد زیر است:
-ویژگی های فیزیکی- مایع عموما به صورت شفاف یا زرد کم رنگ است
-پروتئین- کمتر از 3 g/dL
سطح آلبومین- کم (بصورت تفاوت مابین آلبومین خون و آلبومین مایع صفاقی که نسبت آلبومین خون به آسیت یا SAAG نامیده می شود؛ مقادیر بالای 1.1 g/dL نشانگر فرانشت هستند.)
-لاکتات دهیدروژناز- نسبت لاکتات مایع به خون- کمتر از 0.6
-قند- معادل با سطح قند در خون
-تعداد سلولها- سلولهای کمی وجود دارند که عمدتا لنفوسیت ها می باشند
-وزن- کمتر از 1.015

ترشح التهابی
--ویژگی های فیزیکی- مایع عموما به صورت کدر است
-پروتئین- بیشتراز 3 g/dL
سطح آلبومین- بیشتر از مقادیر فرانشت (عموما با SAAG کمتر از 1.1 g/dL)
-لاکتات دهیدروژناز- نسبت لاکتات مایع به خون- بیشتراز 0.6
-قند- کمتر از 60 mg/dL
-تعداد سلولها- افزایش یافته
-وزن- بیشتر از 1.015

ترشح التهابی می تواند در نتیجه برخی از وضعیتها و بیماری های رخ دهد و اغلب نیاز به آزمایشات بیشتر برای تشخیص دارد. عفونت ها، آسیب، سرطانهای مختلف یا التهاب پانکراس می تواند موجب ترشح التهابی شود. در زیر برخی از آزمایشات که ممکن است بر اساس علت و نتایج درخواست شود، ذکر شده است.

ویژگی های فیزیکی- ظاهر نرمال یک نمونه مایع صفاقی معمولا زرد کمرنگ و شفاف است. ظاهر غیرعادی می تواند نشانه هایی از بیماری های موجود را مشخص کند و ممکن است شامل موارد زیر باشد:
-زرد رنگ در بیماری کبد، رنگ شیری در نتیجه انسداد سیستم لنفاوی و رنگ سبز ناشی از مایع صفرا
-مایع صفاقی قرمز رنگ ممکن است نشانگر وجود خون (بدلیل آسیب) باشد.
-مایع صفاقی کدر و مات می تواند نشانگر وجود میکروبها و یا گلبولهای سفید خون (ناشی از وجود عفونت) باشد. این رنگ همچنین ممکن است نشانگر انسداد یا آسیب به سیستم لنفاوی باشد.
آزمایشات شیمیایی- آزمایشاتی که می توان علاوه بر آزمایش آلبومین انجام داد که شامل موارد زیر است:
-قند-عموما معادل با قند خون؛ ممکن است در شرایط عفونت کمتر باشد
-آمیلاز- در التهاب پانکراس افزایش می یابد
-نشانگرهای تومور- برای تشخیص نوع بیماری بدخیم
بررسی میکروسکوپی- را می توان زمانی انجام داد که عفونت یا سرطان مورد تردید باشد؛ مایع صفاقی نرمال دارای تعداد کمتری گلبول سفید بوده و هیچ گلبول قرمز یا میکروبی در آن وجود ندارد. نتایج بررسی انواع مختلفی از سلولهای موجود می تواند شامل موارد زیر باشد:
-تعداد کل سلولها- تعداد گلبول های سفید و گلبول های قرمز در نمونه شمارش شده اند. افزایش گلبول های سفید در عفونتها و بیماری های بدخیم مشاهده می شود.
-تفاوت تعداد گلبول های سفید- تعیین درصد انواع مختلفی از گلبول های سفید خون؛ تعداد رو به افزایش نوتروفیل ها را می توان در عفونت های باکتریایی مشاهده کرد.
-سلول شناسی- سانتریفیوژ خاص که نمونه کوچکی از سلول ها را تغلیظ کرده و با استفاده از لکه آزمایشی خاص، سلولهای غیرعادی و تمایز گلبول های سفید خون زیر میکروسکوپ مشخص می شوند. این تفکیک و تمایز می تواند در تشخیص عفونت یا وجود تومور کمک کند.
آزمایشات بیماری های عفونی- آزمایشات را می توان برای بررسی میکروبها و در زمانی که عفونت مورد تردید باشد، استفاده کرد.
-گرام استین- برای مشاهده مستقیم باکتری ها یا قارچها زیر میکروسکوپ؛ نباید میکروبی در مایع صفاقی موجود باشد.
-کشت میکروبی و آزمایش حساسیت- اگر باکتری وجود داشته باشد، آزمایش حساسیت را می توان برای جهت دهی به درمان ضدمیکروبی انجام داد. اگر هیچ میکروبی موجود نبود، وجود عفونت رد نمی شود، این میکروبها ممکن است در تعداد کم موجود بوده یا رشد آنها بدلیل درمان ضدمیکروبی قبلی متوقف شده باشد.
-آزمایشت قارچ- اگر یک کشت مثبت باشد، قارچ یا قارچ های عامل عفونت در گزارش تعیین خواهند شد و آزمایش حساسیت برای جهت دهی به درمان انجام خواهد شد.
-آدنوزین دیمیناز- افرایش عمده مایع صفاقی در یک شخص با علائم مرتبط با بیماری سل بدین معناست که احتمالا شخص دارای عفونت میکوباکتریوم توبرکلوزیس (عامل بیماری سل) در آن ناحیه از بدن است. این بویژه زمانی صحت دارد که بیماری سل در منطقه زندگی شخص شیوع پیدا کند. (برای جزئیات بیشتر به مقاله آدنوزین دیمیناز مراجعه کنید.)
آزمایشات غیرمعمول دیگر برای بیماری عفونی را می توان برای تشخیص ویروس، میکوباکتریا (مثل عامل بیماری سل) یا یک انگل بعنوان علت عفونت و تجمع مایع انجام داد.

آزمایشات قند یا آلبومین خون را می توان برای مقایسه غلظت های این مواد در مایع صفاقی درخواست داد. اگر پزشک در مورد وجود یک عفونت سیستمیک تردید داشته باشد، در این حالت آزمایش کشت خون به همراه آزمایش تحلیل مایع صفاقی درخواست داده خواهد شد.

پاراسنتسیس (Paracentesis) خارج کردن مایع صفاقی از ناحیه شکم با استفاده از سوزن، سرنگ و ظرفی می باشد که دارای نیروی مکش است. فردی که تحت آزمایش است بر روی تخت دراز می کشد و قسمت بالای تخت رو به بالا قرار می گیرد. بی حسی موضعی در ناحیه مورد نظر زده می شود و سپس پزشک با وارد کردن سوزن به حفره شکمی، نمونه مورد نظر را خارج می کند.