اسامی دیگر
Acid-Base Disorders
تاریخ آخرین بازبینیدر مورخه
تاریخ آخرین اصلاحدر مورخه July 27, 2018.
اسیدوز و آلکالوز به چه مفهومی هستند؟

اسیدوز و آلکالوز، وضعیت های غیرطبیعی را توصیف می کنند که ناشی از عدم تعادل در pH خون ناشی از اسید یا باز اضافی است. این عدم تعادل معمولا ناشی از برخی وضعیت ها یا بیماری های دیگر است.
pH نرمال خون باید در محدوده 7.35 تا 7.45 حفظ شود تا عملکرد فرآیندهای سوخت و ساز و انتقال مقادیر صحیحی از اکسیژن به بافت ها تضمین شود. اسیدوز مرتبط با وضعیت اسید اضافی در خون است که موجب افت pH به کمتر از 7.35 شده و آلکالوز به مقدار اضافی باز در خون اطلاق می شود که موجب افزایش pH به بالاتر از 7.45 شود. وضعیت ها و بیماری های بسیاری می توانند با کنترل pH در بدن تداخل پیدا کنند و موجب خروج مقادیر pH از محدوده مناسب درمانی شود.
عملکردهای طبیعی بدن و متابولیسم موجب ایجاد مقادیر زیادی از اسیدها می شود که باید خنثی شده و یا برای حفظ تعادل pH در خون دفع شوند. بسیاری از اسیدها، کربنیک اسید است که از دی اکسید کربن و آب ساخته شده اند. مقادیر کمتری از اسیدلاکتیک، کتواسیدها و اسیدهای آلی دیگر نیز تولید می شوند.
ریه ها و کلیه ها اندام های اصلی در تنظیم pH خون هستند.
-ریه ها با بازدم دی اکسید کربن موجب خارج کردن اسید از بدن می شوند. افزایش و کاهش میزان تنفس، مقدار دی اکسید کربن را تغییر می دهد و این می تواند در طی چند دقیقه بر pH خون اثرگذار باشد.
-کلیه ها اسیدها را به درون ادرار دفع می کنند و موجب تنظیم غلظت بی کربنات (HCO3-، یک باز) در خون می شود. تغییرات اسید و باز بدلیل افزایش یا کاهش در غلظت بی کربنات کندتر از تغییرات دی اکسیدکربن رخ می دهد که معمولا چندساعت تا چند روز طول می کشد.
هر دوی این فرآیندها همیشه در حال انجام هستند و موجب حفظ pH خون بصورت کنترل شده می شوند.
سیستم های بافری که در مقابل تغییرات در pH مقاومت می کنند، منجر به تنظیم غلظت های اسید و باز می شوند. بافرهای اصلی در خون هموگلوبین (در گلبول های قرمز خون)، پروتئین های پلاسما، بی کربنات و فسفات ها هستند.
مقادیر مطلق اسید یا بازها اهمیت کمتری از تعادل مابین این دو و تاثیر آن بر pH خون دارد (مراجعه به شکل 1 در زیر).
حالت اسیدوز زمانی رخ می دهد که pH خون به کمتر از 7.35 برسد. این بنا به دلایل زیر است:
-افزایش تولید اسید در بدن
-مصرف موادی که به اسیدها تجزیه می شوند
-کاهش دفع اسید
-افزایش دفع باز
حالت آلکالوز زمانی رخ می دهد که pH خون به بالاتر از مقدار 7.45 برسد. علل آلکالوز شامل موارد زیر است:
-عدم تعادل الکترولیت ناشی از وضعیت هایی مثل استفراغ طولانی مدت یا از دست دادن طولانی مدت آب بدن
-تزریق یا مصرف باز
-نفس نفس زدن یا تنفس شدید (با افزایش دفع اسید در شکل دی اکسید کربن)
هر بیماری یا وضعیتی که بر ریه ها، کلیه ها، سوخت و ساز یا تنفس اثرگذار باشد دارای احتمال بروز اسیدوز یا آلکالوز است. تعادل نرمال مابین اسید و باز را می توان در شکل 1 مشاهده کرد.

تصویر تعادل اسید و یاز

 

Faucets illustrate the balance of acids and bases
(c) 2006 AACC, Contemporary Practice in Clinical Chemistry, William Clarke and D. Robert Dufour, editors.

 

شکل 1: شیر آب و زهکشی

نکات مهم:
-pH خون بطور نرمال مابین 7.35 و 7.45 است.
-هدف بدن یک تعادل ثابت مابین اسیدها و بازهای تولید شده (شیر باز) و اسیدها و بازهای دفع شده (زهکشی باز) است.
-عدم تعادل منجر به اسیدوز (جریان اسید) یا آلکالوز (جریان باز) می شود.
-تعادل را می توان از طریق افزایش دفع (زهکشی سریع تر) و یا کاهش جریان (کند کردن شیر آب) احیا کرد.
اختلالات اسید-باز به دو گروه تقسیم می شود:
-مواردی که بر سیستم تنفسی تاثیرگذار است و موجب تغییراتی در غلظت Co2 می شود، اسیدوز تنفسی (pH پایین) و آلکالوز تنفسی (pH بالا) نامیده می شود. اختلالات اسید-باز تنفسی عموما بدلیل بیماری های ریوی یا وضعیت هایی است که بر تنفس نرمال تاثیرگذار است.
-اختلالاتی که بر غلظت HCO3 تاثیرگذار است، اسیدوز متابولیک (pH پایین) و آلکالوز متابولیک (pH بالا) نامیده می شود. اختلالات اسید-باز متابولیک ممکن است به دلیل بیماری کلیه، عدم تعادل الکترولیت، استفراغ یا اسهال شدید، مصرف داروها و مواد سمی خاص و بیماری های اثرگذار بر متابولیسم نرمال (مثل دیابت) باشد.

مشاهده بیشتر
مشاهده کمتر
درباره اسیدوز و آلکالوز
  • نشانه ها و علائم

    اسیدوز ممکن است موجب هیچ گونه علائمی نشود یا مرتبط با علائم غیرمشخص مثل خستگی، تهوع و استفراغ باشد. اسیدوز حاد می تواند موجب افزایش میزان و عمق تنفس، سرگیچه و سردرد باشد و می تواند منجر به تشنج، کما و در برخی موارد مرگ شود.
    علائم آلکالوز معمولا بدلیل از دست دادن پتاسیم (K+) بوده و شامل تحریک پذیری، ضعف و گرفتگی عضلانی باشد.
    علل رایج اختلالات اسید-باز
    اسیدوز تنفسی
    کاهش دفع دی اکسیدکربن
    -کاهش میزان تنفس (محرک تنفس) بدلیل داروها یا اختلالات سیستم عصبی مرکزی
    -نارسایی تنفسی و حرکت ریه (عوامل مکانیکی تنفسی) بدلیل آسیب یا وجود غیرطبیعی هوا مابین ریه و دیواره قفسه سینه (آسیب به ریه در اثر فشارهوا)
    -بیماری ماهیچه یا عصب تنفسی (ضعف عضلانی، بوتولیسم، amyotrophic lateral sclerosis (ALS)، سندرم Guillain-Barre)
    -انسداد مسیر هوایی (غذا یا شیء خارجی)
    -بیماری ریه
    آلکالوز تنفسی
    افزایش دفع دی اکسید کربن
    -افزایش تنفس بدلیل اضطراب، درد، شوک
    -داروها (آسپیرین، سالیسیلات ها)
    -ذات الریه، نارسایی ریوی یا آمبولی ریه
    -تمرین
    -تب
    -تومور، آسیب، عفونت به سیستم عصبی مرکزی (مننژیت، آنسفالیت)
    -نارسایی کبد
    اسیدوز متابولیک
    کاهش HCO3- بدلیل افزایش اسید یا از دست دادن بیکربنات
    -کتواسیدوز الکلی
    -کتواسیدوز دیابتی
    -نارسایی کلیه
    -اسیدوز لاکتیک
    -مواد سمی- مصرف بیش از حد سالیسیلات ها (آسپیرین)، متانول، اتیلن گلیکول
    -از دست دادن بیکربنات دستگاه گوارشی (ناشی از اسهال طولانی مدت)
    -از دست دادن بیکربنات کلیه
    آلکالوز متابولیک
    افزایش HCO3- بدلیل از دست دادن اسید یا بدست آوردن بیکربنات
    -مواد ادرار آور
    -استفراغ طولانی مدت
    -از دست دادن شدید آب بدن
    -بیماری هایی که موجب از دست رفتن پتاسیم
    -تزریق بیکربنات، مصرف ماده قلیایی

  • آزمایشات

    اهداف آزمایش تعیین وضعیت عدم تعادل اسید-باز، تشخص شدت این عدم تعادل و کمک به تشخیص بیماری ها و وضعیت ها (مثل کتواسیدوز دیابتی یا مصرف مواد سمی) است که ممکن است موجب اختلال در تعادل اسید- باز شود. آزمایش همچنین برای نظارت بر افراد بیمار و افرادی که وضعیت آنها بر تعادل اسید-باز مثل بیماری مزمن ریه و بیماری کلیه انجام می شود.
    آزمایشات اولیه برای تعیین، ارزیبای و نظارت بر عدم تعادل اسید-باز:
    -گازهای خون
    -الکترولیت ها
    گازهای خون، گروهی از آزمایشات هستند که اغلب بر روی نمونه خونی شریانی (خون گرفته شده از سرخرگ به جای سیاهرگ) انجام می شوند. آنها بررسی فوری pH خون، pO2 (مقدار اکسیژن در خون) و pCO2 (مقدار کربن دی اکسید خون) را انجام می دهند. از این نتایج، بیکربنات (HCO3-) را می توان محاسبه کرد.
    در بیشتر اختلالات اسید-باز، هر دوی HCO3- و pCO2 خارج از محدوده مرجع هستند. این بدین دلیل است که بدن در تلاش است pH را نزدیک به سطح نرمال نگه دارد. بنابراین، اگر یکی از این مواد بطور غیرطبیعی بالا یا پایین باشد، مورد دیگر به منظور بازگردان pH به سطح نرمال، تغییر خواهد کرد. این روند، فرآیند جبرانی نام دارد. جدول زیر مقادیر مدنظر برای هر کدام از چهار اختلال اصلی اسید-باز را نشان می دهد.
    نتایج مشاهده شده در چهار اختلال اسید-باز اصلی:
     

    اختلال اسید-باز pH HCO3- PCO2 روند جبرانی در بدن
    اسیدوز متابولیک کمتر از 7.35 پایین پایین افزایش میزان تنفس برای افزایش دفع CO2
    آلکالوز متابولیک بیشتر از 7.45 بالا بالا کاهش تنفس برای کاهش دفع CO2
    اسیدوز تنفسی کمتر از 7.35 بالا بالا کلیه موجب افزایش حفظ HCO3- و دفع اسید می شود
    آلکالوز تنفسی بیشتر از 7.45 پایین پایین کلیه موجب کاهس حفظ HCO3- و دفع اسید می شود

    الکترولیت ها گروهی از چهار آزمایش می باشند: Na+ (سدیم)، K+ (پتاسیم)، Cl- (کلراید) و بیکربنات (اغلب بعنوان آزمایش کلی CO2 اندازه گیری می شود). سطوح مایعات بدن، غلظت های الکترولیت و تعادل اسید-باز به هم مرتبط بوده و یک یا چند الکترولیت اغلب در اختلالات متابولیک اسید-باز افزایش یا کاهش می یابند.
    در فرد مبتلا به اسیدوز متابولیک، خلاء آنیون با استفاده از نتیجه یک پنل الکترولیت و برای کمک علت ناهنجاری اسید-باز استفاده می شود. برای مثال، افازیش در خلاء آنیون می تواند نشانگر کتواسیدوز دیابتی باشد. (برای اطلاعات بیشتر در مورد خلاء آنیون، به مقاله الکترولیت ها مراجعه نمایید.)
    افراد مبتلا به آلکالوز متابولیک اغلب دارای مقادیر کلراید (Cl-) و پتاسیم (K+) پایینی هستند که دوباره نشانه هایی برای علت ناهنجاری اسید-باز ارائه می نماید.
    بر اساس این نتایج، آزمایشات دیگر را می توان برای تشخیص بیماری یا وضعیتی که موجب اسیدوز یا آلکالوز می شود، درخواست داد. برخی از مثالها شامل موارد زیر است:
    -گلوکز- برای شناسایی و یا نظارت بر دیابت
    -لاکتات- سطح بالا نشانگر اسیدوز لاکتیک است
    -کتونها-سطح بالا نشانگر کتواسیدوز است
    -سطح اسمزی- تعادل آب را ارزیابی کرده و می توان برای شناسایی سطح پایین سدیم یا مواد سمی مثل متانول و اتیلن گلیکول استفاده کرد
    -آزمایش مصرف بیش از حد دارو در وضعیت اورژانسی می تواند یک یا چند دارو یا مواد سمی را شناسایی نماید
    -سنجش تعداد کل سلول های خونی (CBC)- این گروهی از آزمایشات عمومی است، اما تعداد بالای گلبول سفید ممکن است نشانگر مسمومیت عفونی خون باشد
    -تحلیل ادرار- آزمایش عمومی دیگر؛ pH پایین یا بالای ادرار می تواند نشانگر وضعیت های مرتبط با اسیدوز یا آلکالوز باشد
    ممکن است شخص بیش از یک اختلال اسید-باز در یک زمان داشته باشد. مثالها شامل مصرف آسپیرین (که می تواند موجب بروز آلکالوز تنفسی و اسیدوز متابولیک شود) و افراد مبتلا به بیماری ریه که داروهای ادرارآور مصرف می کنند (اسیدوز تنفسی بعلاوه آلکالوز متابولیک). با استفاده از فرمولها جهت محاسبه میزان مورد انتظار، می توان اختلال ترکیبی اسید-باز را تشخیص داد.

  • درمان

    درمان اسیدوز و آلکالوز شامل تشخیص و بررسی علت اصلی عدم تعادل و حمایت کافی از فرد بیمار است. در بسیاری از موارد، pH افزایش یافته یا کاهش یافته بطور مستقیم درمان نمی شود. با این حال، در برخی موارد پزشکان تزریق زیرجلدی HCO3-را به افراد دارای pH پایین خون انجام می دهند.

مشاهده منابع
منابع مورد استفاده در این مطلب

Quinn, A. and Sinert, R. (Updated 2013 June 11). Metabolic Acidosis in Emergency Medicine. Medscape Reference [On-line information]. Available online at http://emedicine.medscape.com/article/768268-overview through http://emedicine.medscape.com. Accessed January 2014.

Thomas, C. and Yaseen, S. (Updated 2013 May 3). Metabolic Alkalosis. Medscape Reference [On-line information]. Available online at http://emedicine.medscape.com/article/243160-overview through http://emedicine.medscape.com. Accessed January 2014.

Huang, L and Priestley, M. (Updated 2013 December 12). Pediatric Metabolic Alkalosis. Medscape Reference [On-line information]. Available online at http://emedicine.medscape.com/article/906819-overview through http://emedicine.medscape.com. Accessed January 2014.

Huang, L and Priestley, M. (Updated 2012 February 17). Pediatric Metabolic Acidosis. Medscape Reference [On-line information]. Available online at http://emedicine.medscape.com/article/906440-overview through http://emedicine.medscape.com. Accessed January 2014.

Byrd Jr, R. and Roy, T. (Updated 2013 April 4). Respiratory Acidosis. Medscape Reference [On-line information]. Available online at http://emedicine.medscape.com/article/301574-overview through http://emedicine.medscape.com. Accessed January 2014.

Couturier, M. et. al. (Updated 2013 March). Metabolic Acidosis. ARUP Consult [On-line information]. Available online at http://www.arupconsult.com/Topics/Metabolicacidosis.php?client_ID=LTD through http://www.arupconsult.com. Accessed January 2014.

Pagana, K. D. & Pagana, T. J. (© 2011). Mosby's Diagnostic and Laboratory Test Reference 10th Edition: Mosby, Inc., Saint Louis, MO. Pp 119-127.

Clarke, W., Editor (© 2011). Contemporary Practice in Clinical Chemistry 2nd Edition: AACC Press, Washington, DC. Pp 371-384.

منابع مورد استفاده در بررسی‌های قبلی

Thomas, Clayton L., Editor (1997). Taber's Cyclopedic Medical Dictionary. F.A. Davis Company, Philadelphia, PA [18th Edition].

Pagana, Kathleen D. & Pagana, Timothy J. (2001). Mosby's Diagnostic and Laboratory Test Reference 5th Edition: Mosby, Inc., Saint Louis, MO.

Kellum, J. and Puyana, J. (2006 January). Acid-Base Disorders, Section 8 Chapter 8. ACS Surgery from WebMD professional library [On-line information]. Available online at http://www.acssurgery.com/acsonline/Chapters/CH0808.htm through http://www.acssurgery.com.

(© 1995-2006). Acid-Base Metabolism. Merck Manual of Diagnosis and Therapy [On-line information]. Available online through http://www.merck.com.

(2001). Nelson, R. Acid-Base Disorders. University of Utah Medical Student Web Site [On-line information]. Available online at http://umed.med.utah.edu/ms2/renal/Word%20files/i)%20Acid_Base%20Disorders.htm through http://umed.med.utah.edu.

(2003 February 1, Revised). Acid-Base Balance. Merck Manual Home Edition [On-line information]. Available online at http://www.merck.com/mmhe/sec12/ch159/ch159a.html through http://www.merck.com.

Raghuveer, T. et. al. (2006 June 1). Inborn Errors of Metabolism in Infancy and Early Childhood: An Update. American Family Physician v73(11) [On-line journal]. Available online at http://www.aafp.org/afp/20060601/1981.html through http://www.aafp.org.

Pagana, K. D. & Pagana, T. J. (© 2007). Mosby's Diagnostic and Laboratory Test Reference 8th Edition: Mosby, Inc., Saint Louis, MO. Pp 117-125.

Clarke, W. and Dufour, D. R., Editors (© 2006). Contemporary Practice in Clinical Chemistry: AACC Press, Washington, DC. Pp 319-329.

(Updated 2007 November 12). Acidosis. MedlinePlus Medical Encyclopedia [On-line information]. Available online at http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/ency/article/001181.htm. Accessed August 2009.

(Updated 2007 November 12). Alkalosis. MedlinePlus Medical Encyclopedia [On-line information]. Available online at http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/ency/article/001183.htm. Accessed August 2009.

Lewis, J. (Revised 2008 July) Metabolic Acidosis. Merck Manual for Healthcare Professionals [On-line information]. Available online at http://www.merck.com/mmpe/sec12/ch157/ch157c.html?qt=Acidosis&alt=sh through http://www.merck.com. Accessed August 2009.

Lewis, J. (Revised 2008 July) Metabolic Alkalosis. Merck Manual for Healthcare Professionals [On-line information]. Available online at http://www.merck.com/mmpe/sec12/ch157/ch157d.html through http://www.merck.com. Accessed August 2009.

Lewis, J. (Revised 2008 July) Respiratory Acidosis. Merck Manual for Healthcare Professionals [On-line information]. Available online at http://www.merck.com/mmpe/sec12/ch157/ch157e.html through http://www.merck.com. Accessed August 2009.

Lewis, J. (Revised 2008 July) Respiratory Alkalosis. Merck Manual for Healthcare Professionals [On-line information]. Available online at http://www.merck.com/mmpe/sec12/ch157/ch157f.html through http://www.merck.com. Accessed August 2009.

Gunnerson, K. and Sharma, S. (Updated 2009 July 22) Lactic Acidosis. eMedicine [On-line information]. Available online at http://emedicine.medscape.com/article/167027-overview through http://emedicine.medscape.com. Accessed August 2009.

Hipp, A. and Sinert, R. (Updated 2008 September 11) Metabolic Acidosis. eMedicine [On-line information]. Available online at http://emedicine.medscape.com/article/768268-overview through http://emedicine.medscape.com. Accessed August 2009.

Yaseen, S. and Thomas, C. (Updated 2009 August 18). Metabolic Alkalosis. eMedicine [On-line information]. Available online at http://emedicine.medscape.com/article/243160-overview through http://emedicine.medscape.com. Accessed August 2009.

مشاهده بیشتر
مشاهده کمتر