برخی از بیماری ها و وضعیت ها می توانند بر ساختار و عملکرد مغز استخوان اثرگذار باشند. این در عوض می تواند بر تولید و یا عملکرد هر کدام از سلول های خونی رسیده یا سلول های نارس خونی تاثیرگذار باشد.
اختلالاتی که بر مغز استخوان و سلول های خونی تولید شده در این بخش اثرگذار است ممکن است خیلی جزئی باشد و موجب علائم خفیف یا غیراختصاصی در طولانی مدت شود یا می تواند شدید و تهدیدکننده حیات باشد. برخی از وضعیت های مزمن ممکن است در طی بررسی های عمومی سلامت فرد تشخیص داده شوند، مثلا در طی آزمایش سنجش تعداد سلول های خونی (CBC) که بعنوان بررسی عمومی انجام می شود. از طرفی دیگر، وضعیت های حاد می توانند موجب علائم جدی مرتبط با عملکرد تعداد بسیار زیاد سلول های خونی یا تعداد بسیاری کم آنها باشد و مشخص شود که یک وضعیت خطرناکی وجود دارد.
برخی از مواردی که نشانگر شرایط نامساعد هستند:
-یک یا چند سلول ممکن است بیش از حد تولید شوند؛ این مقادیر زیاد موجب کاهش تولید سلول های دیگر می شود (مثل پلی سیتمی ورا، ترومبوسیتمی ضروری)
-مغز استخوان سلول های غیرطبیعی تولید می کند که به حالت رسیدگی نمی رسند و عملکرد مناسبی ندارند (مثل سرطان های خون، سندرم میلودیسپلاستی)
-شبکه بافت رشته ای حامی درون مغز استخوان افزایش می یابد و موجب فشردگی سلول های درون مغز استخوان می شود و منجر به ایجاد سلول های با شکل غیرطبیعی و تعداد پایین سلول ها می شود (مثل میلوفیبروزیس)
-مغز استخوان قادر به تولید یک یا چند نوع سلول نیست (مثل کم خونی آپلاستی)
-مقدار ناکافی مواد مغذی مثل آهن، ویتامین B12 یا فولات که بر توانایی مغز استخوان در تولید گلبول های قرمز نرمال اثرگذار است؛ موارد تولید شده ممکن است کوچک (میکروسیت)، بزرگ (ماکروسیت) باشد و یا ممکن است مقادیر هموگلوبین درون آنها را کاهش دهد (هیپوکرومی)
-گلبول های سفید خون مثل لنفوسیت های غیرطبیعی یا سلول های پلاسما بیش از حد تولید شده اند (مثل لنفوما، میلومای متعدد)
-عفونت مغز استخوان می تواند ناشی از ویروس ها، باکتری ها یا قارچ ها باشد و بر تولید سلول های اثر بگذارد
-سرطان می تواند از بخش های دیگر بدن (متاستازی) به مغز استخوان گسترش یابد و بر تولید سلول ها اثر بگذارد

وضعیت های و بیماری های مختلف می توانند بر ساختار و عملکرد مغز استخوان اثرگذار باشند. موارد زیر برخی از این وضعیت ها را بیان کرده است. برای جزئیات بیشتر در مورد علائم، آزمایشات و درمان، با استفاده از لینک موجود به مقالات مرتبط با هر وضعیت مراجعه نمایید.
لوکمی (سرطان خون)، سرطان گلبول های سفید خون (WBC) است که می تواند بر هر پنج نوع WBC اثرگذار باشد. سرطان خون می تواند حاد یا مزمن باشد و شامل سلول های میلوئید (نوتروفیلها، مونوسیتها، بازوفیلها و سلول های منشا آنها) یا سلول های لنفوسیت باشد. این وضعیت با یک سلول غیرطبیعی آغاز می شود که شروع به تکثیر مستمر (کلون) از خود می کند. سلول های کلونی سرطانی به صورت نرمال عمل نمی کنند. آنها با عفونت ها مقابله نمی کنند و با تجمع خود مانع از تولید WBC، RBC و پلاکت های نرمال می شوند. افراد مبتلا به سرطان خون دارای عفونت های مستمر، خستگی، خونریزی، کبود شدن پوست، کم خونی، عرق های شبانه و درد استخوان و مفصل هستند. طحال که خون را تصفیه می کند و سلول های کهنه را حذف می نماید، ممکن است همانند کبد و گره های لنفاوی در این وضعیت بزرگ شوند.
اختلالات تکثیر میلین (MPD) یا نئوپلاسم تکثیر میلین (MPN)، بیماری هایی هستند که در مغز استخوان رخ می دهند و با تولید بیش از حد یک نوع از سلول های خونی نارس و سلول های رسیده ای که ناشی از منشا خود مشتق شده اند، مشخص می شوند.
در MPD، تولید اضافی یک سلول منشا منجر به افزایش تعداد سلول در مغز استخوان و خون می شود. این می تواند مرتبط با افزایش یا کاهش تعداد سلول های خونی دیگر شود که مانع از تولید آنها شده یا تولید آنها را افزایش داده است. این وضعیت منجر به علائم مرتبط با تولید بیش از حد سلول خونی، کمبود و نارسایی آنها در کل بدن شود.
MPD یا MPN طبق نوع سلول هایی که در مغز استخوان تولید می شوند، طبقه بندی شده اند. انواع MPD رایج شامل موارد زیر است:
-سرطان خون میلوئید مزمن: تولید بیش از حد گرانولوسیت ها(نوتروفیل ها و سلول های منشا)
-پلی سیتمی ورا: تولید بیش از حد گلبول های قرمز و سلول های منشا
-ترومبوسیتمی ضروری: تولید بیش از حد پلاکت ها (ترومبوسیت ها) و سلول های منشا
سندرم میلودیسپلاستی (MDS)، گروهی از بیماری هایی است که با تولید سلول غیرطبیعی مغز استخوان مشخص می شود. در MDS، مغز استخوان تولید بیشتری دارد اما سلول های خونی رسیده و نرمال به حد کافی تولید نمی شوند (تولید غیرموثر). این منجر به علائم کم خونی، عفونت و یا خونریزی و کبود شدن شدید شود. سندرم های MDS با توجه به ظاهر سلول ها در مغز استخوان و در جریان خون در زیر میکروسکوپ، طبقه بندی می شوند و شامل موارد زیر هستند:
-کم خونی، تعداد نوتروفیل پایین (نوتروپنیا) و یا ترومبوسیتوپنیا که به درمان پاسخ نمی دهند
-ظاهر غیرعادی سلول (دیسپلاستی) در یک یا چند سلول
-افزایش سلول های منشا نارس (بلاست) در مغز استخوان با ریسک پیشروی به وضعیت سرطان خون میلوئید حاد
تحلیل کروموزوم، اطلاعاتی را برای تشخیص و پیش بینی پیامد ارائه می کنند. در طی زمان، MDS می تواند به وضعیت سرطان خون میلوئید حاد پیشروی کند.
کم خونی
-کم خونی آپلاستی- نارسایی در یک سلول بنیادین یا آسیب به مغز استخوان منجر به از دست رفتن سلول های منشا (اغلب WBC) می شود. برخی از موارد کم خونی های آپلاستی ناشی از پرتو یا تماس با مواد شیمیایی مثل بنزن یا داروهای خاص است. تعداد اندکی از موارد بدلیل ناهنجاری های ژنتیکی نادر مثل کم خونی فانکونی یا مرتبط با بیماری ویروسی حاد مثل پارووایروس انسانی هستند. علت در نیمی از موارد بیماری ناشناخته است.
-کم خونی های ناشی از کمبود مواد مغذی مثل آهن، فولات، ویتامین B12، عفونت یا التهاب مزمن و یا ناهنجاری های هموگلوبین است (هموگلوبینوپاتی) که منجر به گلبول های قرمز ناهنجار از نظر شکل یا اندازه می شود.
-برخی از انواع کم خونی ناشی از کمبود یا نارسای اریتروپوئیتین (ماده شیمیایی تولید شده توسط کلیه ها که مغز استخوان را برای تولید RBC تحریک می کند) است. نبود اریتورپوئیتین می تواند موجب کاهش تولید گلبول قرمز توسط مغز استخوان شود.
-عفونت ها، داروهای خاص، مواد سمی و سرطان می توانند بر مغز استخوان اثرگذار بوده و منجر به کم خونی شوند.
اختلالات سلول پلاسما (مثل میلومای متعدد)، وضعیت های مرتبط با تولید بیش از حد یک کلون از یک لنفوسیت B کاملا رسیده به نام سلول پلاسما است. عملکرد اولیه سلول پلاسما، تولید آنتی بادی ها- پروتئین های ایمونوگلوبولین هدفمند که به حفاظت از بدن در برابر عفونت ها کمک می کند- می باشد. بطور طبیعی، سلول های پلاسما در زمان مورد نیاز تولید می شوند. گاها، یک سلول پلاسما ممکن است بدخیم باشد و شروع به تقسیم غیرقابل کنترل نموده و نسخه های متعددی از خودش را تولید کند که موجب تشکیل تومور در مغز استخوان و افزایش آن نسبت به سلول های طبیعی شود.
سرطان هایی که در مغز استخوان ایجاد نمی شوند، مثل ریه، سینه یا لنفوما، می توانند به مغز استخوان گسترش یابند و بر تولید سلول تاثیر بگذارند.