آزمایش سوءمصرف داور برای غربالگری و تایید وجود داروهای مختلف در نمونه یک شخص مثل ادرار، خون یا مو استفاده می شود. آزمایش دارویی بدین منظور انجام می شود تا فرد درمان دارویی مناسبی را دریافت کند یا در مورد مصرف داروی غیرمجاز غربالگری انجام شده یا بر آن نظارت شود.
برهی از داروهای رایج غربال شده شامل موارد زیر هستند:
-آمفتامین و متامفتامین
-باربیتورات ها مثل فتوباربیتال، سکوباربیتال و پنتوباربیتال
-بنزودیازپین ها مثل دیازپام، لورازپام و اکسازپام
-ماری جوانا
-کوکائین
-متادون
-مواد مخدر مثل هروئین، کدئین و مورفین
-فنی سیکلیدین (PCP)
لیست جامع گروههای دارویی و داروهای مورد سوءمصرف را در جدول زیر مشاهده نمایید.
آزمایش سوءمصرف داروها را می توان برای اهداف زیر استفاده کرد:
-غربالگری پزشکی
-اطلاعات قانونی یا پزشکی قانونی
-آزمایش دارویی جهت استخدام
-آزمایش ورزشی/ورزشکاران
-نظارت بر مصرف تسکین دهنده های درد
 

غربالگری پزشکی 
غربالگری پزشکی برای سوءمصرف دارو عمدتا بر تعیین نوع دارو یا ترکیب داروهای مصرف شده توسط شخص تمرکز می کند تا بتوان برای وی درمان مناسبی را لحاظ کرد. تاثیر کلی یک دارو بر یک شخص وابسته به پاسخ بدن شخص به آن ماده، کمیت و ترکیب داروها و زمان مصرف آن دارد. برای مثال، MDMA (که اکستازی یا مولی نامیده می شود) اساسا یک محرک با تاثیرات توهم زا بوده اما بعد از تجزیه و تصفیه از بدن موجب تسکین سیستم عصبی مرکزی (CNS) می شود. در بسیاری از موارد، داروها با هم ترکیب می شوند و یا با اتانول مصرف می شوند. اگر شخصی در این دوره زمانی اتانول مصرف کند، این شخص دارای دو تسکین دهنده CNS که یک ترکیب خطرناکی است، خواهد شد.
پزشک می تواند در صورتی که فرد دارای شرایط زیر باشد، بنا به دلایل پزشکی، آزمایش دارویی را درخواست کند:
-فرد دارای مشکلات سلامتی حادی باشد که ممکن است مرتبط با دارو بوده یا نشان دهنده مسمومیت دارویی باشد، مثل عدم هوشیاری، تهوع، هذیان، اضطراب، پارانوئیا، دمای زیاد بدن، درد قفسه سینه، نارسایی سیستم تنفسی، تشنج و یا سردرد
-از یک تصادف آسیب دیده و پزشک اورژانس تردید دارد که بدلیل دارو و یا الکل بوده است
-مشکوک به مصرف دارو بوده یا داروهای قانونی و یا غیرمجاز مصرف کرده است
-کاندیدای دریافت عضو باشد
-باردار باشد، بویژه اگر در معرض خطر سوءمصرف دارو بوده یا دارای نوزادی باشد که رفتارهای خاصی را بروز نماید
-داروی مسکن درد مصرف می کند، برای اطمینان از اینکه شخص داروی تجویز شده را مصرف می کند
برای اطلاعات دقیق تر در این مورد، به مقاله آزمایشات اورژانسی و مصرف بیش از حد دارو مراجعه کنید.

آزمایش پزشکی قانونی 
آزمایش دارویی برای اهداف قانونی عمدتا دارای هدف شناسایی داروی غیرمجاز یا منع شده در شرایط مختلف است. روش های جمع آوری نمونه برای این نوع آزمایش به دقت کنترل شده و مستند می شود تا مجموعه شواهد و مدارک قانونی حفظ شود. فرد نمونه ای را ارائه می کند که در حضور وی مهر و موم شده و بسته می شود. گزارش کار ویژه همراه با مجموعه شواهد و مدارک و نمونه گرفته شده در فرآیند آزمایش لحاظ می شوند. هر شخصی که نمونه را در دست داشته و یا آن را آزمایش می کند، آن را امضا کرده و دلیل انتقال نمونه را ارائه می کند. این موجب می شود تا از هر مرحله از فرآیند یک سند دائمی وجود داشته باشد.
مواردی از غربالگری سوءمصرف داروی قانونی شامل موارد زیر است:
-آزمایش طبق حکم دادگاه شامل نظارت اتفاقی بر شخصی که متهم به مصرف داروی غیرمجاز بوده یا رد مصرف دارو توسط والدین در موارد توقیف.
-نظارت گسترده بر والدین با پیشینه سوءمصرف دارو، طبق حکم خدمات حمایتی دولت از کودک برای اطمینان از عدم مضرف مجدد آن مواد.
-آزمایش برای اجرای قانون در زمانی که مصرف الکل و یا داروها در یک تصادف دخیل باشد
-آزمایش سم شناسی پزشکی قانونی با استفاده از مایعات و بافت های مختلف بدن که ممکن است در طی بررسی های جرم مورد آزمایش قرار بگیرد؛ هدف این است که تعیین شود کدام داروها عامل اصلی تصادف یا جرم است مثل DUI (رانندگی متاثر از شرایط) یا تجاوز کردن. آزمایش ممکن است تعیین کند که شخص در اثر مصرف بیش از حد دارو فوت کرده یا ناشی از وضعیت مرتبط با دارو بوده است.
-متقاضیان بیمه عمر ممکن است تحت غربالگری دارویی (برای کوکائین و نیکوتین) قرار بگیرند، با اینکه تنباکو یک ماده مجاز و قانونی است.
-مدارس ممکن است برنامه هایی داشته باشند که شامل آزمایش دارویی باشد. اینگونه برنامه می توانند مصرف داروهای غیرمجاز یا مواد تقویت کننده عملکرد را در بین ورزشکاران بررسی کنند.
برای اطلاعات بیشتر در مورد این نوع آزمایش، به مقاله ای در مورد جهان بررسی های آزمایشگاهی پزشکی قانونی مراجعه کنید.

آزمایش دارویی جهت استخدام 
آزمایش دارویی جهت استخدام، نوع خاصی از آزمایش پزشکی قانونی است. این آزمایش را می توان قبل از استخدام، بصورت اتفاقی، بعد از رخداد یا زمانی که کارفرما دلیل بر مصرف داروهای غیرمجاز توسط کامند داشته باشد، انجام می شود. آزمایش دارویی استخدام رایج است. این آزمایش در برخی از صنایع مثل موارد مرتبط با دپارتمان حمل و نقل آمریکا، کارمندان نظامی و فدرال الزامی بوده و یک روش قابل قبول در بسیاری از صنایع دیگر است.
همانند آزمایش دارویی قانونی یا پزشکی قانونی، جمع آوری نمونه و آزمایش برای آزمایش استخدای بطور دقیق کنترل شده و مستند می شود تا مجموعه شواهد و مدارک قانونی حفظ شود.

غربالگری ورزشی/ورزشکاران 
با اینکه آزمایش دارویی مرسوم بر روی ورزشکاران انجام می شود، اما تمرکز اصلی بر روی دوپینگ است (مصرف داروها و یا مکمل ها برای ارتقای رشد ماهیچه و یا بهبود قدرت و استقامت). در سطح منطقه ای، آزمایش ورزشی ممکن است محدود باشد، اما در سطح ملی و بین المللی، کاملا سازماندهی شده است.
آژانس جهانی ضد دوپینگ (WADA)، آژانس ضد دوپینگ آمریکا (USADA) و فدراسیون بین المللی انجمن ورزشکاران (IAAF) با همکاری هم بر مصرف دارویی ورزشکاران در سطوح ملی، بین المللی و المپیک نظارت می کنند. WADA دارای اصول کتبی است که قوانین و ممنوعیت های مصرف دارویی را برای همه ورزش ها و کشورها تثبیت کرده و شامل لیستی از مواد منع شده است. ورزشکاران مسئول هر گونه ماده منع شده در بدن آنها در طی آزمایش هستند.
بسیاری از ترکیبات در هر مقدار منع شده اند، در حالیکه مواد دیگری مثل کافئین فقط در شرایط مصرف زیاد منع می شوند. برخی از مواد مثل استروئید های آنابولیک و هورمون های پپتیدی مثل اریتروپوئیتین، هورمون رشد و عامل رشد شبه انسولین 1 منع شده اند اما اندازه گیری آنها دشوار است زیرا بدن آنها را بطور طبیعی تولید می کند. روش های آزمایشی باید بتوانند مابین ترکیبات درون زا (که در بدن ورزشکار تولید می شوند) و ترکیبات مکمل ها تفکیک حاصل نمایند.
برنامه های غربالگری بصورت اتفاقی آزمایشات دارویی را بر روی ورزشکاران در طی فصل تمرینی انجام می دهند که این برای بررسی و جست و جوی استروئیدهای آنابولیک مثل تستوسترون است که موجب رشد عضلات می شود. در طی رقابت ها، این آزمایش هم بصورت اتفاقی و هم بر روی کلیه برندگان بطور مکرر انجام می شود.
آزمایش شامل گروههای مثل محرک ها، مواد مخدر، مواد آنابولیک و هورمون های پپتیدی است. WADA مصرف بتا بلوکرها را در ورزش های تیراندازی با تیر و کمان، گلف، تیراندازی، اسکی آزاد و اسکی روی یخ منع کرده زیرا این مواد و داروها فشار خون و ضربان قلب را کاهش می دهند و دارای حس آرامش برای بدن هستند که می توانند تعادل و ثبات دست ها را در طی ورزش ارتقا دهند.
در حالیکه سازمان های ورزش های حرفه ای، مثل NFL (لیگ ملی فوتبال)، NHL (لیگ ملی هاکی) و NBA (انجمن ملی بسکتبال) تحت پوشش قوانین WADA نیستند، اما آنها نیز دارای برنامه هایی هستند تا ورزشکاران خود را در پنل های دارویی که جنبه های آزمایش ورزشی و استخدام را ترکیب کرده، بررسی و آزمایش کنند. آندسته از ورزشکاران حرفه ای که در المپیک شرکت می کنند، تابع قوانین و مقررات المپیک خواهند بود.

نظارت بر مصرف داروی تسکین دهنده درد
غربالگری دارویی در ادرار روش نظارت بر تبعیت از داروهای مسکن تجویز شده در بیمارانی است که تحت درمان درد مزمن هستند. غربالگری دارویی ادرار ابزاری را برای بررسی تبعیت بیماران و قرارگیری احتمالی در شرایط سوءمصرف دارویی را بررسی می کند. پزشک می تواند به طور دوره ای آزمایش دارویی را برای بیماران تحت درمان درد مزمن به دو دلیل درخواست کند: 1)اطمینان از تبعیت بیمارانی که از داروهای تجویز شده ضد درد استفاده می کنند، و 2) نظارت بر مصرف مواد تجویز نشده یا غیرمجاز. اجزا و واحدهای غربالگری دارویی ادرار می تواند شامل وزن خاص، دما در طی نمونه برداری، pH، غلظت کراتینین و آزمایشات تایید کننده باشد.
نظارت بر تبعیت از داروهای ضددرد برای حذف یا کوتاه کردن سوءمصرف داروهای تجویز شده تحت کنترل و نیز تضمین درمان مناسب برای بیمارانی که این داروها برایشان سودمند بوده، اهمیت دارد. غربالگری دارویی ادرار یکی از راههای اصلی در نظارت در ارتباط با برنامه های نظارتی و دیگر ابزارهای غربالگری است.

آزمایش دارویی زمانی انجام می شود که پزشک، کارفرما، واحد قانونی یا سازمان ورزشی بخواهند در مورد وجود مواد مواد غیرمجاز یا منع شده در بدن فرد یا تبعیت از داروهای تجویز شده اطلاعات کسب کنند. این آزمایش را می توان قبل از آغاز یک شغل جدید و سیاست های بیمه ای و بصورت اتفاقی برای محل کار، حکم دادگاه، نظارت یا الزامات برنامه آزمایش دارویی ورزشکار درخواست داد.
یک پزشک می تواند آزمایش سوءمصرف مواد را برای نظارت بر سوءمصرف ماده شناخته شده یا مشکوک در بیمار یا هر زمان که وی دارای علائم یا نشانه هایی از مصرف دارو باشد، درخواست دهد. بر اساس دارو یا داروهای مصرفی، این نشانه ها و علائم می تواند شامل موارد زیر باشد:
-کوچک شدن مردمک چشم
-سرگیجه
-آهسته صحبت کردن
-اضطراب
-تهوع
-مشکلات تنفسی
-هذیان
-تشنج
-تغییرات در فشار خون یا ریتم قلب

غربالگری دارویی مثبت بدین معنی است که فرد تحت آزمایش دارای ماده ای در بدن است که مربوط به یکی از گروههای دارویی است و مقدار آن بالاتر از سطح معیار است. اگر آزمایش ثانویه نتیجه مثبت را تایید کند، در این صورت آن فرد این دارو را مصرف کرده است.
در برخی موارد، این نتیجه نشانگر یه دوره زمانی است که در آن فرد ماده و مقادیر نسبی آن را مصرف کرده اما در بیشتر موارد، آن اطلاعات ضرورت ندارد. تفسیر و بررسی اینکه چه زمان و چه مقدار دارو مصرف شده می تواند چالش برانگیز باشد زیرا غلظت بسیاری از داروها همانند میزان متابولیسم در هر فرد متغیر است.
اگر آزمایش نشانگر وجود هیچ دارویی نباشد، یا داروها در کمتر از حد معیار وجود داشته باشند، در این صورت این نتایج اغلب بصورت "شناسایی نشده" یا "فاقد شناسایی" گزارش می شوند.
نتیجه منفی ضرورتا به این معنی نیست که فرد دارو را مصرف نکرده است. دارو ممکن است در مقداری کمتر از حد معیار وجود داشته، در بدن تجزیه شده و از بدن دفع شده باشد یا اینکه روش آزمایش داروی خاصی را در نمونه شناسایی نکرده است.
آزمایشات نمونه های مختلف بدن نشانگر مصرف دارو در طی دوره های زمانی مختلف است. برای مثال:
-آزمایش ادرار مصرف دارو را در طی 2 تا 3 روز گذشته برای آمفتامین، کوکائین و مواد مخدر نشان می دهد. ماری جوانا و مواد حاصل از تجزیه آن (کانابینوئیدها) ممکن است برای چند هفته قابل شناسایی باشند. متادون، باربیتورات ها و بنزودیازپین ها در حدود یک هفته قابل شناسایی اند.
-نمونه های مو که ریشه مو را بررسی می کنند، مصرف دارویی را در طی 2 تا 3 ماده گذشته ولی نه در مدت زمان رشد مو، و در 2 تا 3 هفته اخیر مشخص می کند.
-بزاق مشخص می کند کدام داروها در 24 ساعت گذشته مصرف شده اند.
-نمونه عرق بدن را می توان با برچسب جاذب از چند روز تا چند هفته جمع آوری کرد، بنابراین این نمونه می تواند نشانگر مصرف داروی در هر زمان در طی دوره زمانی بسط یافته باشد.
انواع مختلف نمونه ها معمولا برای اهداف خاصی استفاده می شوند. برای مثال، نمونه های مو را می توان بعنوان جایگزینی برای آزمایش ادرار برای استخدام یا آزمایش دارویی تصادف استفاده کرد. آزمایش عرق بدن را می توان برای اجرای حکم دادگاه در افرادی ک متهم به مصرف دارو هستند، استفاده کرد در حالیکه بزاق معمولا توسط صنعت بیمه برای آزمایش متقاضیان استفاده می شود. خون اغلب برای آزمایش الکل مورد استفاده قرار می گیرد.
تفسیر نتایج آزمایشات ورزشی برای هورمون ها و استروئیدها باید فقط توسط متخصصین آزمایشگاهی که آشنا به روش های خاص آزمایش هستند، انجام شود. نتیجه منفی نشانگر آنست که مقدار نرمالی از ماده در بدن وجود دارد. نتایج مثبت نشان دهنده وجود ماده بیش از مقدار طبیعی تولید شده در بدن ورزشکار است. این نتایج ممکن است در شرایطی پیچیده شود که هر فرد دارای سطح غلظت ماده مخصوص به خود بوده و مقادیر متفاوتی از هورمون ها و استروئید ها را طبق شرایط مختلف تولید می کنند.

علائم مرتبط با سوءمصرف دارو و مصرف بیش از حد دارو از فردی به فرد دیگر و از زمانی به زمان دیگر متفاوت است و ضرورتا غلظت های دارو را در بدن منعکس نمی کند.
اتانول را می توان در خون و نیز تنفس اندازه گیری کرد. این مبنایی برای آزمایش تحلیل تنفس برای اعمال قانون است.
برای برخی از انواع آزمایشان، مثل آزمایش محل کار کارمندان فدرال، مقررات زیادی وجود دارد که مراحل جمع آوری تا تفسیر و گزارش نتایج آزمایش را پوشش می دهد. برای پزشک درخواست دهنده آزمایش، نمایندگان اجرای قانون، متخصص پزشکی قانونی، واحدهای دولتی، نماینده بیمه، کارفرما و سازمان ورزشی و نیز فرد تحت آزمایش درک و مطلع شدن از آزمایش، نحوه انجام آن و تفسیر نتایج آزمایش اهمیت دارد.این فرآیند همانند جمع آوری نمونه و درخواست آزمایش دارویی آسان نیست.
برنامه های نظارت بر داروی تجویزی شامل آزمایش ادرار بعنوان بخشی از فرآیند نظارت بر تبعیت از داروهای تجویز شده ضد درد است.

آزمایشات دارویی برای اهداف خاصی انجام می شوند، مثل آزمایشات مربوط به محل کار و آزمایشات قانونی. برخی از آزمایشگاهها ممکن است بیش از یک پنل غربالگری دارویی را ارائه کنند یا پزشک یا هر مرکز دیگر می تواند آزمایشات را بصورت منفرد انتخاب نماید.