تست اسمولالیته یک تصویر لحظه‌ای از تعداد حلال‌های موجود در خون (سرم)، ادرار یا مدفوع را فراهم می‌کند. این آزمایش به‌منظور ارزیابی تعادل آب بدن یا توانایی آن برای تولید و تمرکز ادرار، کمک به بررسی میزان کم سدیم (هیپوناترمی)، تشخیص حضور سمومی مانند متانول و اتیلن گلیکول، و بررسی داروهای اسمزی فعال داروهایی مثل مانیتول، برای درمان ادم مغزی استفاده می‌شود. همچنین برای بررسی اثربخشی درمان در هر شرایطی که بر روی اسمولالیته فرد تاثیر می‌گذارد تجویز می‌شود.

اسمولالیته سرم در درجه اول به بررسی هیپوناترمی می‌پردازد. هیپوناترمی ممکن است به علت افت سدیم از طریق ادرار یا افزایش مایع در جریان خون باشد. افزایش مایع ممکن است ناشی از نوشیدن بیش از حد آب، احتباس آب، کاهش توانایی کلیه ها برای تولید ادرار یا وجود عوامل فعال اسمزی مانند گلوکز، مانیتول یا گلیسین (ماده شیمیایی مورد استفاده در مایعات آبیاری جراحی) باشد. برای مثال، دوندگان ماراتن با مصرف مقادیر زیادی آب در مدتی کوتاه، مایعات دفع شده در عرق را جایگزین می‌کنند، و هیپوناترمی حاد را تجربه می‌کنند. افرادی که به‌طور مداوم به‌صورت انتخابی یا به‌دلیل شرایط روحی مقدار زیادی آب مصرف می‌کنند، ممکن است هیپوناترمی مزمن داشته باشند. بعضی افراد ممکن است به‌نظر برسد که سدیم کمتری دارند زمانی که درصد آب در خون به‌واسطه افزایش پروتئین یا چربی آنها کاهش می‌یابد.

مانیتول، گلیسین و مصرف سمومی مانند متانول، اتیلن گلیکول، ایزوپروپیل الکل و پروپیلن گلیکول با تجویز یک شکاف اسموتیک (شکاف اسمولال) شناسایی، ارزیابی و بررسی شوند. این محاسبات اسمولالیته اندازه‌گیری شده با اندازه‌گیری حلال‌های اصلی را مقایسه می‌کند. شکاف اسموتی تفاوت بین آنها است. شکاف اسمولال بیش از 10 غیرطبیعی است و نشان‌دهنده حضور یک ماده اسمزی فعال در خون است.

برای محاسبه شکاف اسموتی، آزمایشات سدیم خون، نیتروژن اوره خون (BUN) و گلوکز باید انجام شود تا بتوان اسمز معکوس مورد انتظار را محاسبه کرد. بعضی از نسخه‌های محاسبات اسمزولتی مورد انتظار شامل اندازه‌گیری اتانول نیز می‌باشند. مثال محاسبه شده است:

محاسبه اسمولالیته سرم (اتانول همیشه شامل نمی‌شود)

2 x (Na+) + (Glucose/18) + (BUN/2.8) + (Ethanol/3.8)

نکته: گلوکز، BUN و اتانول ممکن است در mg / dL (میلی گرم در دسی‌لیتر) یا mmol / L (میلومول در لیتر) گزارش شود. اعداد نشان داده شده در معادله بالا برای تبدیل از mg / dL به mmol / L استفاده می‌شود. برای mmol / L معادله چنین خواهد بود:

2 x (Na+) + (Glucose) + (BUN) + (Ethanol)

شکاف اسمتیک سرم

 اسمولالیته سرم (اندازه‌گیری شده) - اسمولالیته سرم (محاسبه شده)

اسمولالیته ادرار به‌طور مرتب با اسمولالیته سرم تنظیم می‌شود. این کار برای کمک به ارزیابی تعادل آب بدن و بررسی افزایش و کاهش تولید ادرار مورد استفاده قرار می‌گیرد. افزایش خروجی ادرار ممکن است به‌دلیل افزایش مایع مصرفی، عدم وجود مقادیر مناسب ADH یا دیابت باشد و با افزایش میزان گلوکز منجر به افزایش تولید ادرار شود. کاهش خروجی ادرار ممکن است ناشی از علل مختلفی از قبیل کاهش جریان خون به کلیه‌ها، پاسخ مناسب به کاهش آب بدن یا آسیب به سلول‌های لوله‌ای در کلیه‌ها باشد. سدیم و کراتینین ادرار اغلب به همراه اسمولالیته ادرار تجویز می‌شود. گاهی اوقات شکاف اسموتی ادرار محاسبه می‌شود و برای کمک به ارزیابی توانایی کلیه برای دفع اسید و بازجذب بیکربنات، تشخیص وجود مولکول‌های فعال اسمزی و مقایسه با شکاف اسمزی سرم مورد استفاده قرار می‌گیرد.

گاهی اوقات اسمولالیته مدفوع ممکن است به ارزیابی اسهال مزمن کمک کند، که ظاهرا به علت عفونت باکتری یا انگلی یا علت شناخته شده دیگری مانند التهاب روده یا آسیب دیده نیست. افراد مبتلا به اسهال مزمن آبکی ممکن است یک ماده اسمزی فعال مانند یک ملین تجاری داشته باشند که مانع از جذب آب از روده است. گاهی اوقات شکاف اسموتی مدفوع محاسبه می‌شود.

تست اسمولالیته سرم و شکاف اسمتیک ممکن است در زمانی که فرد علائمی داشته باشد که متخصص سلامت به هیپوناترمی مشکوک می‌شود درخواست می‌شود، مانند:

• تشنگی بیش از حد
• گیجی
• تهوع
• سر درد
• رخوت
•  در موارد شدید، تشنج یا کما

این آزمایش‌ها همچنین ممکن است در زمانی‌که مشکوک به مصرف مواد سمی از جمله متانول یا اتیلن گلیکول باشد تجویز شود.

زمانی که متخصص سلامت می‌خواهد نتایج ادرار را با اسمولالیته سرم مقایسه کند و یا وقتی فرد آزمایش شونده افزایش یا کاهش ادرار دارد، آزمایش اسمولالیتی ادرار به همراه آزمایش خون تجویز می‌شود. زمانی‌که فرد مشکوک به دیابت است هر دو آزمایش ممکن است تجویز شود.

تست اسمولالیته ممکن است برای افراد بدون علامت با هیپوناترمی غیر قابل توضیح انجام شود در صورتی‌که سدیم کمی طی آزمایش به دلایل دیگر کشف شود. تست اسمولالیته سرم و ادرار را می توان به طور مرتب مرتب کرد تا مانع از اثربخشی درمان برای این شرایط و در فواصل منظم برای نظارت بر مصرف داروی مانیتول شود.

اسمولالیته مدفوع ممکن است در زمانی که متخصص سلامت مشکوک است که اسهال مزمن فرد ممکن است به علت مواد اسمز معکوس باشد، تجویز می‌شود.

اسمولالیته پویا است و در زمانی‌که بدن به عدم تعادل موقت آب واکنش نشان می‌دهد، نوسان دارد. آزمایشات اسمولالیتی سرم و ادرار باید با توجه به مشخصات بالینی فرد و همچنین یافته‌های آزمایش‌های دیگر مانند سدیم، گلوکز و BUN بررسی شود. نتایج اسمولالیتی تشخیصی نیستند آنها نشان می‌دهند که فرد دارای اختلال است، اما علت را دقیقا مشخص نمی‌کند.

به‌طور کلی، اگر کسی دارای اسمولالیته سرم افزایش یافته است، به‌دلیل کاهش آب در خون یا افزایش حلال است. اگر فرد اسمولالیته سرم را کاهش دهد، به‌دلیل افزایش سطح مایع است.

هنگامی که کسی افزایش شکاف اسموتیک دارد و به مصرف مواد سمی مانند متانول مشکوک است، احتمال دارد که فرد این کار را با اندازه شکاف مربوط به مقدار سم انجام دهد. در طول بررسی، اگر اسمولالیت، شکاف اسموتیک و یافته‌هایی مانند سطح سدیم کم به حالت طبیعی بازگردد، درمان موثر بوده است.

با مانیتول درمانی، هدف نظارت حفظ یک شکاف اسموتی پایدار "درمانی" و تسکین ادم مغزی است.

اسمولالیته سرم ممکن است با:

• کم‌آبی
• دیابت شیرین
• هیپرگلیسمی
•  هیپرناترمی (افزایش بیش از حد طبیعی میزان سدیم در خون)
• مسمومیت با الکل به‌دلیل مصرف سمی اتانول، متانول، اتیلن گلیکول یا ایزوپروپیل الکل
•  اوره (انباشت سم در خون)
• سکته مغزی
• ترومای سر
•  آسیب کلیه
•  درمان مانیتول
• شوک

 اسمولالیته سرم ممکن است کاهش یابد با:

•  هیدراتاسیون بیش از حد
• هیپوناترمی
• ترشح ADH نامناسب

هنگامی که فرد ادرار دفع شده را افزایش و اسمولالیته را کاهش می‌دهد، فرد یا بدن خود را از مایعات اضافی آزاد می‌کند یا قادر به غلظت ادرار به‌طور مناسب نیست. افزایش میزان تولید ادرار و افزایش اسمولالیتی ممکن است زمانی‌که ماده‌ای مانند گلوکز بیش از حد با دیابت از بدن دفع می‌شود اتفاق بیفتد. اگر فرد کاهش تولید ادرار و اسمولالیته بالا داشته باشد، ممکن است دچار کمبود آب شود؛ اگر کسی اسمولالیتیه کم یا نرمال داشته باشد، ممکن است دچار آسیب کلیه باشد.

 اسمولالیته ادرار ممکن است افزاایش یابد با:

•  کم آبی
• نارسایی احتقانی قلب
•  هیپرناترمی
•  ترشح نامناسب ADH
• نارسایی قلبی/ بیماری آدیسون
•  آسیب کبدی
• شوک

 اسمولالیت ادرار ممکن است کاهش یابد با:

• دیابت بی‌مزه
•  مصرف بیش از حد مایعات
• کلسیم بیش از حد
• هیپوکالمی
•  نارسایی کلیه
• آسیب لوله‌ای کلیه 

اگر کسی شکاف اسمولالیتی مدفوع را افزایش داده باشد، احتمال دارد که یک ماده اسمزی فعال باعث اسهال آبکی مزمن می‌شود. در سوء جذب و سوء هاضمه ملایم مشاهده می‌شود.

گاهی اوقات محاسبه "تصفیه آب آزاد" برای کمک به ارزیابی توانایی لوله‌های کلیه غلظت مناسب و رقیق‌کردن ادرار تجویز می‌شود. هنگامی که اسمولالیته ادرار تقریبا مشابه اسمولالیته پلاسما است، پس از آن پاکسازی آب صفر است. هنگامی که حجم خون کاهش می‌یابد و ادرار غلیظ می‌شود، پس از آن پاکسازی آب منفی خواهد بود. هنگامی که سطح مایع افزایش می‌یابد و ادرار رقیق می‌شود، پس از آن پاکسازی آب مثبت خواهد بود.

گرانش خاص قسمت مشترک از تجزیه شیمیایی ادرار است و وزن مواد جامد را در آب ارزیابی می‌کند. اسمولالیته و گرانش معمولا به طور موازی با یکدیگر تغییر می‌کنند. هنگامی که مولکول های بزرگ و سنگین (مانند گلوکز و پروتئین) در ادرار وجود دارد، اما نتایج واگرا خواهد بود. به‌دلیل وزن مولکول‌ها، گرانش خاص بیشتر افزایش می‌یابد، در حالی که اسمولالیت ادرار کمتر افزایش می‌یابد، که منعکس کننده تعداد مولکول‌ها است. به طور کلی، اسمولالیتی اندازه‌گیری دقیق‌تر از غلظت ادرار است.