تست آهن سرم برای اندازه‌گیری میزان آهن موجود در بدن مورد استفاده قرار می‌گیرد - آهن که به ترانسفرین خون مرتبط است. تست‌های آهن اغلب با هم تجویز می‌شوند و نتایج هر یک می‌تواند به تشخیص کمبود آهن، کم‌خونی کمبود آهن و یا آهن خیلی زیاد (بیش از حد) در بدن کمک کند. تست همچنین برای کمک به تمایز عوامل مختلف کم‌خونی به‌کار می‌رود. 

مقدار آهن موجود در خون در طول روز و روز به روز متفاوت است. به‌همین علت، آهن سرم تقریبا همیشه با سایر آزمایش‌های آهن، از جمله فریتین، ترانسفرین، و ظرفیت اتصال‌پذیری آهن (TIBC) و اشباع ترانسفرین محاسبه می‌شود.

آزمایشات آهن سرم ممکن است به‌عنوان آزمایش‌های پیگیری انجام شود، زمانی که نتایج حاصل از یک شمارش کامل خون (CBC) نشان می‌دهدکه هموگلوبین و هماتوکریت فرد کم و گلبول‌های قرمز آن‌ها کوچک‌تر و تیره‌تر از حد طبیعی (میکروسیتیک و هیپوکرومی) هستند، که نشان‌دهنده‌ی کم‌خونی کمبود آهن است، حتی اگر علائم بالینی دیگر هنوز ایجاد نشده باشد.

آزمایش ممکن است در زمانی که فرد علائم و نشانه‌های کم‌خونی ایجاد می‌کند، تجویز شود نظیر:

•  خستگی مزمن/ رنجوری
• سرگیجه
• ضعف
• سر درد
• رنگ‌پریدگی

آزمایش‌های آهن ممکن است در زمانی که آهن اضافی مشکوک است تجویز شود. علائم و نشانه‌های اضافه بار آهن از فرد به فرد متفاوت است و در طول زمان بدتر می‌شوند. آن‌ها به دلیل تجمع آهن در خون و بافت‌ها هستند که ممکن است شامل موارد زیر باشد:

•  درد مفصل
• خستگی، ضعف
• کمبود انرژی
• درد شکمی
• از دست دادن میل جنسی
• آسیب‌های بدن، در قلب و یا کبد

هنگامی که کودک مشکوک به مصرف بیش از حد قرص آهن می‌شود، آزمایش خون سرم به‌منظور تشخیص و کمک به ارزیابی شدت مسمومیت انجام می‌شود.

زمانی که کمبود آهن یا اضافه بار آهن برای ارزیابی اثربخشی درمان مورد استفاده قرار می‌گیرد، آزمایش‌های آهن نیز ممکن است به‌صورت دوره‌ای انجام شود.

سطح آهن سرم اغلب در رابطه با سایر آزمایشات آهن مورد بررسی قرار می‌گیرد. خلاصه‌ای از تغییرات آزمایش‌های آهن در بیماری‌های مختلف؛ وضعیت آهن در جدول زیر نشان داده شده است.

کمبود آهن
مرحله اولیه کمبود آهن، کاهش سریع ذخایر آهن است؛ به این معنی که هنوز آهن کافی برای ساختن گلبول‌های قرمز وجود دارد، اما ذخایر بدون جایگزینی مناسب استفاده می‌شوند. سطح آهن سرم ممکن است در این مرحله طبیعی باشد اما سطح فریتین پایین خواهد بود.

همان‌طور که کمبود آهن ادامه می‌یابد، تمام آهن ذخیره شده مورد استفاده قرار می‌گیرد و بدن تلاش می‌کند با تولید ترانسفرین بیشتر، افزایش حمل و نقل آهن را جبران کند. سطح آهن سرم همچنان کاهش می‌یابد و ترانسفرین و TIBC و UIBC افزایش می‌یابد. همان‌طور که این مرحله پیشرفت می‌کند، گلبول‌های قرمز کوچکتر و کمتری تولید می‌شوند و در نهایت منجر به کم‌خونی فقر آهن می‌شوند.

آهن بیش از حد

اگر سطح آهن بالا باشد، TIBC، UIBC و فریتین طبیعی هستند و فرد دارای تاریخچه بالینی سازگار با آهن بیش از حد است، پس احتمال دارد که فرد مسمومیت آهن داشته باشد. مسمومیت آهن هنگامی اتفاق می‌افتد که مقدار زیادی آهن یکجا یا در مدت کوتاهی مصرف شود. مسمومیت آهن در کودکان تقریبا همیشه حاد است و در کودکانی که والدینشان به ان‌ها مکمل آهن می‌دهند. در برخی موارد، مسمومیت با آهن حاد می‌تواند مرگبار باشد.

فرد مبتلا به جهش در ژن HFE با هموكروماتوز ارثی تشخیص داده می‌شود. با این‌حال، در حالی‌که بسیاری از افراد مبتلا به هموكروماتوز در تمام عمر خود علائمی ندارند، دیگران علائمی مانند درد مفصلی، درد شکمی و ضعف در 30 یا 40 سالگی تجربه خواهند کرد. مردان بیشتر از زنان متاثر می‌شوند، زیرا زنان در طول سال‌های باروری از طریق قاعدگی خون از دست می‌دهند.

اضافه بار آهن نیز ممکن است در افراد مبتلا به هموسیدروز و در کسانی که تزریق مکرر داشته‌اند رخ دهد. این ممکن است با کم‌خونی سلول داسی شکل، تالاسمی ماژور یا سایر انواع کم‌خونی رخ دهد. آهن از هر واحد خون تزریقی در بدن ذخیره می‌شود و در نهایت مقدار زیادی در بافت‌ها ایجاد می‌شود. برخی از افراد معتاد به الکل و همچنین بیماری کبدی مزمن، اضافه بار آهن را تولید می‌کنند.

مصرف اخیر غذاهای غنی از آهن یا مکمل‌های آهن، همچنین تزریق خون اخیر می‌تواند نتایج آزمایش را تحت تأثیر قرار دهد.

سطح طبیعی آهن با تعادل بین مقدار آهن گرفته شده در بدن و میزان آهن از دست رفته حفظ می‌شود. به‌طور معمول، مقدار کمی آهن هر روز از بین می‌رود، بنابراین اگر آهن خیلی کمی مصرف شود، در نهایت کمبود ایجاد خواهد شد. به استثنای افرادی که دارای رژیم غذایی نامناسب هستند، معمولا برای جلوگیری از کمبود آهن و یا کم‌خونی کمبود آهن در افراد سالم، آهن به اندازه کافی وجود دارد.

در شرایط خاص، نیاز به آهن بیشتر می‌شود. افراد مبتلا به خونریزی مزمن از دستگاه گوارش (معمولا از زخم یا تومورها مانند سرطان کولورکتال) یا زنان دارای دوره‌های شدید قاعدگی، آهن بیش از حدی از دست می‌دهند که به کمبود آهن منجر می‌شود. زنان باردار یا شیرده آهن را به کودک خود می رسانند و اگر به اندازه کافی آهن مصرف نشود، ممکن است به کمبود آهن دچار شوند. کودکان، به ویژه در دوران رشد سریع، ممکن است نیاز به آهن بیشتری داشته باشند و کمبود آهن را تجربه کنند. کمبود آهن نیز می‌تواند در بیماری‌های سوءجذب مانند بیماری سلیاک مشاهده شود.

آهن سرم پایین نیز می‌تواند در حالاتی ایجاد شود که بدن به‌درستی قادر به جمع‌آوری و استفاده از آهن نیست. در بسیاری از بیماری‌های التهابی مزمن، به‌ویژه در موارد سرطانی، بیماری‌های خود ایمنی و التهاب یا عفونت‌های مزمن (از جمله ایدز)، بدن نمی‌تواند به طور مناسب از آهن برای تولید سلول‌های قرمز بیشتر استفاده کند. در این شرایط، تولید ترانسفرین کاهش می‌یابد و در نتیجه‌ی کاهش جذب آهن از روده سرم آهن کم است؛ آهن ذخیره نمی‌شود و فریتین افزایش می‌یابد.

کمبود آهن به کاهش مقدار آهن ذخیره شده در بدن اشاره می‌کند، در حالی که کم‌خونی فقر آهن به کاهش تعداد گلبول‌های قرمز (RBCs) ، هموگلوبین و هماتوکریت ناشی از عدم داشتن ذخیره کافی آهن است. (علل بسیار زیادی برای کم‌خونی وجود دارد). این مشکل به‌طور معمول چند هفته طول می‌کشد پس از آن‌که ذخیره‌های آهن به‌علت کاهش سطح هموگلوبین و تولید RBC ها (گلبول‌های قرمز) تحت تأثیر قرار می‌گیرند و موجب کم‌خونی می‌شوند. معمولا نشانه‌های کمبود آهن کم است، اما به‌علت این‌که این وضعیت بدتر می‌شود و سطح خون هموگلوبین و RBC ها کاهش می‌یابد، ضعف و خستگی مداوم در نهایت ایجاد می‌شود.

در حالی‌که آهن کاهش می‌یابد، ممکن است دچار تنگی نفس و سرگیجه شوید. اگر کم‌خونی شدید باشد، درد قفسه سینه، سردرد و درد پا رخ می‌دهد. در کودکان ممکن است ناتوانی یادگیری (شناختی) ایجاد شود. علاوه بر علائم عمومی کم‌خونی، علائم مشخصی وجود دارد که مشخصه کمبود آهن هستند که شامل اشکال در بلع غذا ، گِل‌خواری. (گرایش به مواد خاص مانند یخ، نشاسته ذرت، شیرین بیان ، گچ، خاک، یا خاک رس)، احساس سوزش در زبان یا زبان صاف، زخم در گوشه‌ی دهان و قاشق‌شکل شدن ناخن دست و پا.