معمولا، پس از نتایج غیرطبیعی در آزمایش هورمون محرک تیروئید (TSH)، از آزمایش تیروکسین آزاد (T4 آزاد) جهت کمک به بررسی عملکرد تیروئید و تشخیص بیماری‌های تیروئید، از جمله هیپرتیروئیدیسم و هیپوتیروئیدیسم، استفاده می‌شود.

T4 و هورمون دیگری به نام تری‌یدوتیرونین (T3)، توسط غده تیروئید تولید می‌شوند و میزان مصرف انرژی بدن را کنترل می‌کنند. میزان تولید این هورمون‌ها توسط یک سیستم بازخوردی تنظیم می‌شود. TSH، تولید و ترشح T4 (در درجه اول) و T3 از غده تیروئید را تحریک می‌کند.

بیشترین مقدار هورمون‌های T4 و T3 موجود در خون به صورت متصل به پروتئین‌ می‌باشند و تنها درصد کمی از آن‌ها به صورت فرم آزاد (غیرمتصل) وجود دارند. با استفاده از آزمایش خون می‌توان مقادیر T4 تام، T4 آزاد، T3 تام و T3 آزاد را اندازه‌گیری کرد. آزمایش T4 تام برای سال‌های زیادی مورد استفاده قرار گرفته است، اما می‌تواند تحت تأثیر میزان پروتئین اتصالی موجود در خون قرار گیرد در حالی که T4 آزاد که فرم فعال تیروکسین است تحت تأثیر میزان پروتئین اتصالی قرار نمی‌گیرد، بنابراین بسیاری از افراد معتقدند که آزمایش T4 آزاد، انعکاس صحیح‌تری از عملکرد هورمون تیروئید می‌باشد و در اغلب موارد استفاده از این آزمایش، جایگزین آزمایش T4 تام شده است.

آزمایش free T4 ممکن است همراه با آزمایش TSH و یا پس از آن و یا گاهی اوقات همراه با آزمایش free T3، به منظور اهداف زیر استفاده شود:

• کمک به تشخیص وجود مقادیر خیلی بالا یا خیلی پایین هورمون‌های تیروئید (هیپرتیروئیدیسم و هیپوتیروئیدیسم) و تشخیص علت آن‌ها
• تمایز بین انواع مختلف اختلالات تیروئیدی
• کمک به تشخیص اختلالات هیپوفیزی
• کمک به تشخیص ناباروری در زنان
• نظارت بر اثربخشی درمان در فرد مبتلا به اختلال تیروئیدی
• جهت نظارت بر افراد مبتلا به بیماری هیپوفیز، به منظور اطمینان از عملکرد مناسب تیروئید، و برای نظارت بر درمان تیروئید در افراد مبتلا به نقص در عملکرد تیروئید.
• جهت نظارت بر افرادی که مبتلا به سرطان تیروئید هستند و تومورهای آن‌ها به TSH پاسخ می‌دهد. در این افراد، بایستی به طور منظم مقادیر T4 و TSH چک شود تا این اطمینان حاصل شود که میزان هورمون تیروئیدی تجویز‌شده برای آن‌ها در حدی است که بدون اینکه سطوح T4 خیلی بالا رود، سطوح TSH در حد پایینی حفظ شود.
• در ایالات متحده، جهت غربالگری نوزادان؛ به طور کلی، نوزادان، با استفاده از آزمایش‌های TSH و T4، از نظر هیپوتیروئیدیسم مادرزادی، که در صورت عدم درمان می‌تواند باعث عقب ماندگی ذهنی شود، غربالگری می‌شوند.

برخی اوقات از آزمایش T4 آزاد به همراه TSH، جهت غربالگری اختلالات تیروئید در بزرگسالان استفاده می‌شود، اما در بین متخصصین، هنوز در مورد اینکه در چه افرادی و در چه سنی، غربالگری انجام شود توافقی وجود ندارد.

اگر پزشک به وجود بیماری تیروئیدی مرتبط با خودایمنی مشکوک باشد، ممکن است در کنار آزمایش free T4، آزمایش آنتی‌بادی‌های تیروئیدی را نیز درخواست نماید.

زمانی که فرد علائم هیپرتیروئیدیسم یا هیپوتیروئیدیسم را داشته باشد و مخصوصا اگر نتایج آزمایش TSH غیرنرمال باشد، آزمایش free T4 درخواست داده می‌شود.

علائم و نشانه‌های هیپرتیروئیدیسم ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• افزایش ضربان قلب
• بی‌قراری
• کاهش وزن
• بی‌خوابی
• لرزش دست‌ها
• ضعف
• اسهال (برخی اوقات)
• حساسیت به نور، اختلالات بینایی
• چشم‌ها ممکن است تحت تأثیر قرار گیرند: پف کردن دور چشم، خشکی، تحریک‌پذیری، و در برخی موارد، بیرون‌زدگی چشم‌ها.

علائم و نشانه‌های هیپوتیروئیدیسم ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• افزایش وزن
• پوست خشک
• یبوست
• عدم تحمل سرما
• پوست پف‌کرده
• ریزش مو
• خستگی
• قاعدگی نامنظم
• بزرگی غده تیروئید (گواتر)

آزمایش free T4 ممکن است به همراه سایر آزمایش‌های تیروئیدی، در فواصل زمانی خاصی، جهت نظارت بر درمان افراد مبتلا به اختلال تیروئیدی درخواست داده شود.

در زنان باردار مبتلا به اختلالات تیروئیدی، پزشک ممکن است در اوایل و اواخر بارداری آزمایش‌های تیروئید را درخواست نماید، همچنین در زمان خاصی بعد از زایمان نیز جهت نظارت بر مادر و نوزاد، این آزمایش‌ها درخواست داده می‌شوند.

درآمریکا، غربالگری هورمون تیروئید معمولاً در نوزادان به عنوان بخشی از برنامه‌های غربالگری نوزادان انجام می‌شود.

به طور کلی، مقادیر بالای T4 آزاد ممکن است نشان‌دهنده پرکاری غده تیروئید (هیپرتیروئیدیسم)، و مقادیر پایین T4 آزاد ممکن است نشان‌دهنده کم‌کاری غده تیروئید (هیپوتیروئیدیسم) باشد. با استفاده از نتایج این آزمایش به تنهایی، نمی‌توان نوع اختلال را تشخیص داد، بلکه پزشک، با توجه به این نتایج، جهت بررسی علت افزایش یا کاهش، آزمایش‌های بیشتری را درخواست می‌نماید.

هر دو نوع نتایج کاهش یا افزایش free T4، با انواعی از بیماری‌های تیروئیدی مزمن و موقتی همراه می‌باشند. مقادیر پایین free T4 در کنار مقادیر پایین TSH، و همچنین، مقادیر بالای free T4 در کنار مقادیر بالای TSH می‌تواند نشان‌دهنده اختلالات هیپوفیز باشد.

در جدول زیر، چندین مثال از نتایج این آزمایش و تفسیر آن‌ها آورده شده است.

هنگامی که آزمایش‌های تیروئیدی، برای نظارت بر درمان اختلالات تیروئیدی یا هیپوفیزی مورد استفاده قرار می‌گیرند، پزشک، با استفاده از این نتایج، اثربخشی درمان و یا نیاز به تغییر دوز دارو را بررسی خواهد کرد. به عنوان مثال، در افراد مبتلا به هیپرتیروئیدیسم که داروهای ضدتیروئیدی مصرف می‌کنند، مقادیر T4 آزاد، T3 آزاد و TSH به طور مرتب بررسی می‌شوند تا این اطمینان حاصل شود که داروها به درستی عمل می‌کنند و اگر مقادیر هورمون‌ها خیلی کاهش پیدا کند، دوز دارو کاهش داده می‌شود. همچنین، در افراد هیپوتیروئیدیسم، مقادیر free T4 و TSH به طور منظم بررسی می‌شوند تا از مناسب بودن دوز هورمون تیروئیدی دریافتی جهت ایجاد سطوح نرمال TSH اطمینان حاصل شود.

از آن‌جایی که مقادیر هورمون‌های تیروئیدی ممکن است تحت تأثیر استرس ناشی از بیماری قرار گیرند، به طور کلی توصیه می‌شود که از انجام آزمایشهای تیروئیدی در بیماران بستری اجتناب شود و یا به زمانی که فرد از بیماری حاد بهبود پیدا کرد موکول گردد.

بایستی به این نکته توجه کرد که آزمایش‌های تیروئیدی، یک "تصویر لحظه‌ای (snap shot)" از آنچه که در سیستم پویای بدن در حال رخ دادن است می‌باشند. یک آزمایش تیروئید در یک فرد ممکن است نتایج متغیری داشته باشد و می‌تواند تحت تأثیر عوامل زیر قرار گیرد:

• افزایش، کاهش و تغییرات (ارثی یا اکتسابی) در پروتئین‌های متصل شونده به T4 و T3
• بارداری
• استروژن و سایر داروها
• بیماری کبدی
• بیماری‌های سیستمیک
• مقاومت به هورمون‌های تیروئیدی

بسیاری از داروها شامل استروژن، انواع خاصی از قرص‌های ضد‌بارداری و دوزهای بالای آسپرین می‌توانند بر نتایج آزمایش total T4 تأثیر بگذارند، بنابراین، در صورت مصرف این داروها بایستی قبل از انجام این آزمایش پزشک را از مصرف آن‌ها مطلع ساخت. اما، به طور کلی، سطح free T4، تحت تأثیر این داروها قرار نمی‌گیرد.

بارداری می‌تواند منجر به افزایش مقادیر آزاد T4 گردد، اما این به معنی اختلال تیروئیدی نمی‌باشد. برای اطلاعات بیشتر، مطلب Thyroid Problems During and After Pregnancy - Are You At Risk در سایت Thyroid Foundation of America را مشاهده نمایید.

FTI، به معنی Free Thyroxine Index یا شاخص تیروکسین آزاد می‌باشد و برآوردی از غلظت T4 آزاد است. گاهی اوقات به آن، T7 نیز گفته می‌شود. این شاخص با استفاده از مقادیر T4 تام و مقادیر برآوردشده‌ی پروتئین اتصالی هورمون تیروئید محاسبه می‌گردد. آزمایش T3-uptake، اولین آزمایشی بود که برای برآورد مقادیر پروتئین های اتصالی مورد استفاد قرار گرفت و بعدا" به روش‌های مورد استفاده در این زمینه، روش‌های T-uptake گفتند. در حال حاضر این روش‌ها به ندرت مورد استفاده قرار می‌گیرند زیرا امروزه روش‌هایی وجود دارند که می‌توانند به طور مستقیم مقادیر T4 آزاد و T3 آزاد را اندازه‌گیری کنند.

به طور کلی، مقادیر T4 آزاد تحت تأثیر تغییرات شیوه زندگی قرار نمی‌گیرد. مهم این است که غده تیروئید به میزان کافی T4 آزاد را تولید می‌کند و مکانیسم بازخوردی بدن نیز پاسخ مناسبی را به این مقادیر می‌دهد. اما برای افرادی که تیروئید آن‌ها به اندازه کافی T4 آزاد تولید نمی‌کند، داروهای جایگزین هورمون تیروئید می‌توانند مورد استفاده قرار گیرند.