آزمایش هماتوکریت اغلب برای بررسی کم خونی و معمولا همراه با آزمایش هموگلوبین یا بعنوان بخشی از آزمایش CBC انجام می شود. از این آزمایش می توان برای غربالگری، تشخیص یا نظارت بر وضعیت ها و بیماری های تاثیرگذار بر نسبت حجم گلبول های قرمز خون استفاده کرد. گلبول های قرمز در خون جریان می یابند و اکسیژن را در سرتاسر بدن حمل می کنند. (برای اطلاعات بیشتر به بخش "هدف از این آزمایش چیست؟" مراجعه کنید.)
آزمایش هماتوکریت را می توان برای موارد زیر استفاده کرد:
-تشخیص و ارزیابی شدت کم خونی (گلبول قرمز پایین، هموگلوبین پایین، هماتوکریت پایین) یا پلی سیتمی (گلبول های قرمز بالا، هموگلوبین بالا، هماتوکریت بالا)
-نظارت بر پاسخ به درمان کم خونی یا پلی سیتمی و اختلالات دیگر که بر تولید یا طول عمر گلبول های قرمز تاثیرگذار است
-کمک به تصمیم گیری در مورد انتقال خون یا درمانهای دیگر در صورت شدید بودن کم خونی
-ارزیابی دهیدراسیون یا از دست دادن آب
برخی از وضعیت ها یا بیماری ها بر تولید گلبول قرمز در مغز استخوان تاثیرگذار بوده و می تواند بر افزایش یا کاهش تعداد گلبول های قرمز ترشح شده به جریان خون اثرگذار باشد. وضعیت های دیگر می تواند بر طول عمر گلبول های قرمز خون در گردش تاثیرگذار باشد. اگر تعداد زیادی گلبول قرمز آسیب ببیند (همولیز) یا گلبول قرمز زیاد از دست برود (خونریزی) و یا مغز استخوان قادر به تولید گلبول های قرمز جدید در مدت زمان مناسب نباشد، در این حالت تعداد کلی گلبول های قرمز و هماتوکریت افت خواهد کرد و منجر به کم خونی می شود.
هماتوکریت می تواند نشانگر مشکلات مرتبط با گلبول های قرمز خون باشد اما نمی تواند علت بیماری را تشخیص دهد. علاوه بر ازمایش CBC جامع، برخی از آزمایشات دیگر را می توان همزمان و بعد از آزمایشات دیگری مثل آزمایش لکه خون، تعداد رتیکولویست، آزمایش آهن، سطوح ویتامین B12 و فولات و در وضعیتهای وخیم تر مثل آزمایش مغز استخوان انجام داد.

آزمایش هماتوکریت بصورت منظم و به عنوان بخشی از سنجش تراکم و تعداد سلول های خونی درخواست داده می شود. این آزمایش را می توان به تنهایی یا با آزمایش سطح هموگلوبین درخواست داد. این آزمایشات اغلب زمانی درخواست داده می شوند که فرد دارای نشانه ها و علائمی از وضعیت تاثیرگذار بر گلبول های قرمز مثل کم خونی یا پلی سیتمی باشد.
برخی از علائم و نشانه های کم خونی شامل موارد زیر است:
-سستی یا خستگی
-فقدان انرژی
-ضعف
-رنگ پریدگی (کم رنگی)
-مشکلات تنفسی
برخی از علائم و نشانه های پلی سیتمی (افزایش حجم گلبول قرمز) شامل موارد زیر است:
-مشکلات بینایی
-سرگیجه
-سردرد
-قرمزی صورت
-افزایش اندازه طحال

آزمایش هماتوکریت را می توان گاها زمانی درخواست داد که فرد دارای علائم و نشانه های از دست دادن آب بدن مثل تشنگی شدید، دهان غشاهای سلولی خشک شده و فقدان عرق ریزی یا ادرار باشد.
این آزمایش را می توان چندین بار و یا بصورت منظم و زمانی که فرد دارای علائم و نشانه های خونریزی، کم خونی یا پلی سیتمی باشد، انجام داد تا اثرگذاری درمان بر وضعیت فرد مشخص شود. آزمایش هماتوکریت را میتوان برای افراد تحت درمان برای سرطان (که بر مغز استخوان تاثیرگذار است)، درخواست داد.

گلبول های قرمز خون عموما 37 تا 49 درصد از کل حجم خون را تشکیل می دهند.
از آنجاییکه هماتوکریت اغلب بعنوان بخشی از آزمایش سنجش تعداد سلولهای خونی (CBC) انجام می شود، نتایج مرتبط با آزمایشات دیگر نیز مثل تعداد گلبول قرمز خون، هموگلوبین، تعداد رتیکولوسیت و یا ضرایب گلبول قرمز مد نظر قرار می گیرند. سن، جنسیت و نژاد عوامل دیگری هستند که باید لحاظ نمود. در کل، هماتوکریت منعکس کننده تعداد گلبول قرمز و هموگلوبین است.
هماتوکریت پایین به همراه تعداد کم گلبول های قرمز و هموگلوبین نشانگر کم خونی می باشد. برخی از علل کم خونی در زیر بیان شده است:
-از دست دادن خون شدید، در اثر آسیب شدید یا خونریزی طولانی مدت از نواحی مختلف بدن مثل سیستم گوارشی (مثل معده، پولیپ و سرطان کولون) یا خونریزی های مثانه یا رحم (بعنوان مثال در خونریزی ماهیانه زنان)
-کمبود مواد مغذی مثل آهن، فولات یا ویتامین B12
-آسیب به مغز استخوان ناشی از مواد سمی، پرتودرمانی یا شیمی درمانی، عفونت یا داروها
-اختلالات مغز استخوان مثل کم خونی aplastic، سندرم میلودیسپلاستی یا سرطانهای مثل سرطان خون، تومور غدد لنفاوی، تومور چندگانه مغز استخوان یا دیگر سرطانهایی که به مایع مغز استخوان نفوذ می کنند
-نارسایی کلیه- بیماری های مزمن و شدید کلیه که منجر به کاهش تولید اریتروپویتین (هورمون محرک تولید گلبول قرمز از مغز استخوان) می شود.
-بیماری ها یا وضعیت های مزمن التهابی
-کاهش تولید هموگلوبین (مثل تالاسمی)
-تخریب شدید گلبول های قرمز خون، برای مثال در کم خونی ناشی از همولیز در اثر بیماری خودایمنی، نارسایی های مرتبط با آسیب به هموگلوبین (مثل کم خونی سلولهای داسی شکل)، ناهنجاری در غشای گلبول های قرمز (مثل اسفروسیتوز) یا آنزیم گلبول قرمز (مثل کمبود G6PD)

هماتوکریت بالا به همراه تعداد بالای گلبول های قرمز و هموگلوبین زیاد نشانگر پلی سیتمی می باشد. برخی از علل هماتوکریت بالا موارد زیر می باشند:
-از دست دادن آب بدن- این رایج ترین علت هماتوکریت بالا است. با افت حجم مایع خون، تعداد گلبول های قرمز در هر واحد حجم مایع خون افزایش می یابد و با مصرف مایعات کافی، سطح هماتوکریت به سطح نرمال باز می گردد.
-بیماری ریه- اگر شخصی قادر به تنفس و جذب اکسیژن کافی نباشد، بدن این حالت را با تولید گلبول قرمز زیاد جبران خواهد کرد.
-بیماری قلبی مادرزادی- در برخی از شرایط، یک ارتباط غیرعادی مابین دو بخش قلب وجود دارد که منجر به کاهش سطح اکسیژن در خون می شود. بدن این حالت را با تولید گلبول قرمز زیاد جبران خواهد کرد.
-تومور کلیه که اریتروپویتین زیادی تولید می کند
-مصرف دخانیات
-زندگی در ارتفاعات بالا (جبران کاهش اکسیژن در هوا)
-دلایل ژنتیکی (تغییر سطح اکسیژن، ناهنجاری در ترشح اکسیژن هموگلوبین)
-پلی سیتمی ورا- بیماری نادر که در آن بدن گلبولهای قرمز زیادی را تولید می کند

انتقال خون که اخیرا انجام شده باشد می تواند بر نتایج هماتوکریت تاثیرگذار باشد.
بارداری اغلب بدلیل مایعات اضافی در خون می تواند منجر به کاهش جزئی در هماتوکریت شود.

خیر. این آزمایش مستلزم تجهیزات و پرسنل آموزش دیده است. هماتوکریت معمولا بصورت غیر مستقیم (از طریق محاسبه گلبولهای قرمز و MCV) و توسط آنالیزورهای هماتولوژی اندازه گیری می شود. هماتوکریت را می توان بصورت مستقیم و با استفاده از لوله های آزمایشی خون در سانتریفیوژ آزمایش کرد اما این روش دستی رواج کمتری دارد.