جهت ارزیابی سلامت کلیهها؛ کمک به تشخیص بیماری کلیوی؛ نظارت بر درمان بیماری کلیوی
Creatinine کراتینین
به عنوان بخشی از آزمایشهای روتین پنل متابولیک جامع یا پنل متابولیک پایه؛ در صورت وجود علائم و نشانههای مربوط به بیماری کلیوی یا آسیب کلیوی و یا در صورت وجود شرایطی که ممکن است بر عملکرد کلیهها تاثیر بگذارند؛ در دوره های زمانی منظم جهت نظارت بر درمان بیماری کلیوی یا نظارت بر عملکرد کلیه در افرادی که داروهای خاصی مصرف میکنند
نمونهی خون وریدی از بازو و یا نمونهی ادرار 24 ساعته
ممکن است پزشک دستور به عدم مصرف مواد غذایی دهد و یا بیمار را از خوردن گوشت پخته شده منع نماید؛ برخی از مطالعات نشان دادهاند که خوردن گوشت پخته شده قبل از آزمایش، میتواند سطح کراتینین را به طور موقت افزایش دهد.
-
این آزمایش در چه مواردی کاربرد دارد؟
ازمایش کراتینین خون جهت ارزیابی عملکرد کلیهها استفاده میشود. این آزمایش، اغلب به همراه آزمایش BUN (نیتروژن اورهی خون) و یا به عنوان بخشی از پنل متابولیک پایه یا پنل متابولیک جامع (BMP یا CMP)، درخواست میشود. BMP یا CMP، گروهی از آزمایشهایی هستند که برای ارزیابی عملکرد اعضاء اصلی بدن، جهت چکاپ عمومی در افراد سالم یا کمک به ارزیابی بیماران با بیماری حاد یا بیماری مزمن استفاده میگردند. گاهی اوقات، کراتینین به عنوان بخشی از پنل کلیه برای ارزیابی عملکرد کلیه درخواست میشود.
کراتینین یک ماده دفعی میباشد که در عضلات از تجزیهی مادهای به نام کراتین تولید میشود. از آنجایی که تقریبا تمام کراتینین موجود در خون از طریق کلیهها فیلتر شده و وارد ادرار میشود، سطح کراتینین خون معمولا شاخص مناسبی از عملکرد کلیهها میباشد.
کلیهها یک جفت اندام لوبیاییشکل هستند که در پایین قفسهی سینه در دو طرف ستون مهرهها قرار دارند و دارای حدود یک میلیون واحد تصفیه کنندهی خون به نام نفرون میباشند. در هر نفرون، خون به طور مداوم از طریق عروق خونی، که به صورت دستجات کلافمانند میکروسکوپی به نام گلومرول هستند، فیلتر میشود. آب و مولکولهای کوچک از گلومرول عبور میکنند اما گلومرولها اجازهی عبور مولکولهای بزرگتر و سلولهای خونی را نمیدهند.. در اتصال به هر گلومرول، یک لولهی کوچک (Tubule) وجود دارد که مایعات و مولکولهایی را که از گلومرول عبور کردهاند، جمعآوری کرده و آنهایی را که قابل استفاده برای بدن میباشند بازجذب میکند. مابقی مواد دفعی، ادرار را تشکیل میدهند.
افرادی که آزمایشهای کراتینین و BUN غیرطبیعی داشته باشند یا مبتلا به بیماریهای تاثیرگذار بر عملکرد کلیهها مانند بیماری دیابت یا فشارخون بالا باشند، از آزمایشهای کراتینین و BUN، جهت نظارت بر نقص عملکرد کلیه و پیگیری اثربخشی درمان استفاده میشود. از آنجایی که در روشهای دیگری مانند سی تی اسکن، از موادی استفاده میشود که ممکن است موجب آسیب کلیوی شوند، قبل از انجام این روشها نیز، جهت ارزیابی عملکرد کلیهها، از آزمایشهای کراتینین خون و BUN استفاده میشود.
ممکن است با استفاده از یک سری محاسبات، از نتایج آزمایشهای کراتینین، جهت کمک به ارزیابی عملکرد کلیهها استفاده شود که در زیر، این موارد بیان شدهاند:
-از مقادیر کراتینین خون، همراه با سن، وزن و جنس، جهت محاسبهی میزان فیلتراسیون گلومرولی برآورد شده (eGFR) استفاده میشود. از eGFR به عنوان یک آزمایش غربالگری جهت یافتن شواهدی مبنی بر آسیب زودرس کلیه استفاده میگردد.
-برای محاسبهی کلیرانس کراتینین، از کراتینین خون و ادرار استفاده میشود. در این آزمایش توانایی کلیهها جهت فیلتر کردن موادی مانند کراتینین از خون، سنجیده میشود.
کراتینین ادرار همچنین میتواند به عنوان یک عامل تعیین کننده برای سایر آزمایشهای مربوط به ادرار مورد استفاده قرار گیرد. با ورود بیشتر یا کمتر مایعات به درون ادرار، غلظت ادرار در طول روز تغییر میکند که خود بر روی غلظت مواد دفعی تاثیر میگذارد. از آنجایی که کراتینین با سرعت نسبتا ثابتی تولید و دفع میشود میتوان جهت محاسبهی غلظت سایر مواد در ادرار، آنها را با غلظت کراتینین ادرار مقایسه کرد. این مقایسه، جهت ارزیابی مواد در هر دو نوع نمونهی ادرار 24 ساعته و نمونهی ادرار فاقد برنامه ریزی مفید است. مثالهای آن عبارتند از:
-نسبت کراتینین/آلبومین ادرار (ACR). این نسبت، برآورد صحیحتری از مقدار آلبومین دفع شده از کلیهها به درون ادرار را نشان میدهد که از آن، جهت غربالگری افراد مبتلا به بیماریهای مزمن مانند دیابت و فشارخون بالا (هیپرتانسیون) که بیشتر در معرض خطر ابتلا به بیماری کلیوی قرار دارند استفاده میشود.
-نسبت کراتینین/پروتئین ادرار (UP/CR). این نسبت میتواند جهت نظارت بر بیماری کلیوی یا آسیب کلیوی و یا به صورت دورهای جهت بررسی وضعیت افرادی که مصرف کنندهی داروهای تاثیرگذار بر عملکرد کلیهها هستند استفاده گردد.
-
این آزمایش در چه زمانی درخواست داده میشود؟
کراتینین ممکن است به عنوان بخشی از آزمایشهای مربوط به پنل متابولیک جامع یا پنل متابولیک پایه جهت چکاپ عمومی درخواست داده شود. همچنین ممکن است زمانی که فرد به صورت حاد مریض باشد و یا پزشک مشکوک به نقص در عملکرد کلیهها باشد این آزمایش درخواست گردد. برخی از علائم و نشانههای نارسایی کلیه عبارتند از:
-خستگی، عدم تمرکز، کماشتهایی، بیخوابی
-تورم یا ورم، بهویژه در اطراف چشمها یا، در صورت، مچ دست، شکم، ران یا مچ پا
-وجود کف در ادرار، ادرار خونی یا قهوهای رنگ
-کاهش حجم ادرار
-مشکلات مربوط به دفع ادرار، مانند سوزش ادرار یا تخلیهی غیرطبیعی ادرار و تغییر در تعداد دفعات ادرار بهویژه در شب
-کمر درد یا پهلو درد در قسمت زیر دندهها در نزدیکی محل قرارگرفتن کلیهها
-فشارخون بالا
آزمایش کراتینین خون ممکن است به همراه آزمایش BUN و آلبومین ادرار، در فواصل زمانی منظم، در افرادی که مبتلا به بیماری کلیوی هستند یا مبتلا به سایر بیماریهای تاثیرگذار بر عملکرد کلیهها هستند درخواست داده شود. همچنین، هر دو آزمایش BUN و کراتینین ممکن است در زمان درخواست انجام سی تی اسکن، قبل از مصرف داروهای خاص و یا در طول دورهی درمان و قبل و بعد از دیالیز جهت بررسی اثربخشی درمانهای صورت گرفته مورد استفاده قرار گیرد.
-
نتایج این آزمایش چگونه تفسیر میشود؟
افزایش سطح کراتینین در خون، نشاندهندهی وجود بیماری کلیوی یا سایر شرایطی است که بر عملکرد کلیهها تاثیر می گذارند. این شرایط میتواند شامل موارد زیر باشد:
-آسیب یا التهاب عروق خونی در کلیهها (گلومرولون فریت) که ناشی از عواملی مانند عفونت و یا بیماریهای خودایمنی میباشد
-عفونت باکتریایی کلیهها (پیلونفریت)
-مرگ سلولها در توبولهای کلیه (نکروز حاد توبولار) که میتواند ناشی از عللی مانند داروها یا سموم باشد
-بیماری پروستات، سنگ کلیه و یا سایر علل انسداد مجاری ادراری
-کاهش جریان خون به کلیهها به علت شوک، کمآبی (دهیدراسیون)، نارسایی احتقانی قلب، آترواسکلروز یا عوارض دیابت
معمولا سطح کراتینین خون پایین نمیباشد و در صورت پایین بودن نیز جای نگرانی ندارد. سطوح پایین کراتینین میتواند در شرایطی که موجب کاهش تودههای عضلانی شوند دیده شود.
از مقادیر کراتینین ادرار 24 ساعته همراه با مقادیر کراتینین خون، در آزمایش کلیرانس کراتینین استفاده میشود.
مقدار کراتینین ادرار تصادفی، هیچ محدودهی مرجع استانداردی ندارد. این آزمایش معمولا همراه با سایر آزمایشهای دیگر، جهت ارزیابی مقادیر سایر مواد اندازهگیری شده در ادرار استفاده میشود. به عنوان مثال در آزمایش آلبومین ادرار و نسبت کراتینین/آلبومین ادرار و در آزمایش پروتئین ادرار از آن استفاده میشود.
-
آیا اطلاعات بیشتری برای بیمار مورد نیاز است؟
در هنگام آسیب عضلات، ممکن است سطح کراتینین به طور موقتی افزایش یابد و در دوران بارداری سطح کراتینین به طور کلی کمی پایینتر میباشد.
از آنجایی که بعضی از داروها ممکن است باعث افزایش سطح کراتینین شوند، پزشک خود را از مصرف هر نوع دارویی مطلع سازید.
-
آیا ورزش بر روی سطح کراتینین تاثیر میگذارد؟
به طور کلی، تمرین متوسط، سطح کراتینین را تحت تأثیر قرار نمیدهد اما با تمرین بیشتر و با افزایش تودهی عضلانی، ممکن است سطح کراتینین کمی افزایش یابد، اما نه به اندازهای که مقادیر آن غیرطبیعی گردد.
-
رژیم غذایی، چگونه بر میزان کراتینین تاثیر میگذارد؟
برخی از مطالعات نشان دادهاند که خوردن گوشت پخته قبل از آزمایش، میتواند به طور موقت سطح کراتینین را افزایش دهد. در افرادی که رژیم غذایی آنها حاوی مقادیر زیادی گوشت است، سطوح کراتینین ممکن است 10 تا 30 درصد بیشتر باشد.
-
برای داشتن مقادیر نرمال کراتینین چه کاری میتوان انجام داد؟
مقادیر کراتینین بازتابی از فرآیندهای موجود در بدن و عملکرد کلیه است. کراتینین به طور کلی تحت تأثیر تغییرات شیوهی زندگی قرار نمیگیرد. اگر مقدار کراتینین به علت شرایط موقتی مانند عفونت کلیه، بالا باشد، پس از درمان عفونت، مقدار کراتینین بایستی نرمال شود و اگر کراتینین به علت یک بیماری مزمن مانند دیابت که میتواند عملکرد کلیه را تحت تأثیر قرار دهد، افزایش یافته است، در نتیجه، در این حالت، مقدار کراتینین، بازتابی از تغییرات در عملکرد کلیه میباشد و احتمالا اگر بیماری مربوطه کنترل شود، مقادیر کراتینین طبیعی خواهد ماند.
-
کراتین چیست؟ اگر فردی کراتین مصرف کند، میزان کراتینین، افزایش خواهد یافت؟
کراتین ترکیبی است که عمدتا در کبد ساخته شده و سپس به ماهیچهها منتقل میشود و در آنجا به عنوان منبع انرژی برای فعالیت عضلانی استفاده میگردد. در ماهیچهها، کراتین خودبهخود به کراتینین تبدیل میشود. مقدار کراتین و کراتینین وابسته به تودهی عضلانی میباشند، بنابراین مردان معمولا دارای مقادیر بالاتری نسبت به زنان هستند. در حال حاضر مکملهای غذایی کراتین در دسترس میباشند. در صورت مصرف کراتین، سطح کراتینین بالاتر از زمانی است که کراتین مصرف نمیشود. بنابراین، جهت کمک به ارزیابی صحیح نتایج آزمایشها، پزشک خود را از مصرف هر نوع مکمل غذایی مطلع سازید.
-
آیا سطح کراتینین با افزایش سن تغییر میکند؟
سطوح کراتینین هم به تودهی عضلانی و هم به عملکرد کلیهها مربوط میباشد. با افزایش سن، هم تودهی عضلانی و هم عملکرد کلیهها کاهش مییابد. در نتیجه اثر نهایی آن این است که با افزایش سن، تغییرات زیادی در سطوح کراتینین ایجاد نمیشود.
-
نسبت کراتینین/BUN چیست؟
گاهی اوقات، پزشک جهت تعیین علت مقادیر بالای BUN و کراتینین خون، نسبت کراتینین خون/BUN را بررسی میکند. این نسبت در حالت نرمال بین 10:1 تا 20:1 میباشد. افزایش این نسبت ممکن است به علت کاهش جریان خون به کلیهها در اثر شرایطی مانند نارسایی احتقانی قلب یا دهیدراسیون باشد، همچنین ممکن است علت آن، افزایش پروتئین ناشی از خونریزی دستگاه گوارشی یا ناشی از رژیم غذایی باشد. کاهش این نسبت نیز ممکن است در بیماری کبدی (به علت کاهش تشکیل اوره در کبد) و سوءتغذیه ایجاد شود.
خطوط مشخص شده نشان می دهد که خون با مایعات دفعی وارد کلیه شده، خون تصفیه شده از کلیه بیرون می رود و ادرار(مواد دفعی) به مثانه فرستاده می شود. عکس سمت چپ تصویر نشانگر تصویر میکروسکوپی از یک نفرون می باشد. خطوط موجود به گلومرول و مسیرهای موجود اشاره می کنند.