آزمایش کورتیزول ممکن است برای کمک به تشخیص سندرم کوشینگ، (یک بیماری مرتبط با کورتیزول بیش از حد) و یا کمک به تشخیص نارسایی آدرنال و یا بیماری ادیسون، (شرایط مرتبط با کاهش کورتیزول) انجام شود. کورتیزول یک هورمون است که در متابولیسم پروتئین ها، چربی ها و کربوهیدرات ها نقش دارد. به طور معمول، سطح کورتیزول در خون افزایش می یابد و در یک "تغییر روزانه" ، در اوایل صبح به اوج خود می رسد، سپس در طول روز کاهش می یابد و در نیمه شب به پایین ترین سطح خود می رسد.

کورتیزول توسط غده های آدرنال تولید و ترشح می شود. تولید هورمون توسط هیپوتالاموس در مغز و غده هیپوفیز تنظیم می شود. هنگامی که سطح کورتیزول خون کاهش می یابد، هیپوتالاموس هورمون آزاد کننده کورتیکوتروپین (CRH) را آزاد می کند که غده هیپوفیز را برای تولید ACTH (هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک) هدایت می کند. ACTH باعث تقویت غدد آدرنال برای تولید و انتشار کورتیزول می شود. برای تولید سطح مناسبی از کورتیزول، هیپوتالاموس، هیپوفیز و غدد فوق کلیه باید به درستی عمل کنند. (برای اطلاعات بیشتر، به بخش «چه چیزی آزمایش می شود» را ببینید).

مقادیر بیشتر کورتیزول در خون به یک پروتئین متصل است. تنها درصد کمی "آزاد" و از نظر زیستی فعال است. آزمایش کورتیزول خون، هر دو مورد کورتیزول و پروتئین محدود و آزاد را بررسی می کند در حالی که آزمایش ادرار و بزاق فقط کورتیزول آزاد را ارزیابی می کند، که باید با سطح کورتیزول آزاد در خون ارتباط داشته باشد. سطوح خون و / یا بزاق جمع آوری شده در زمان های مختلف، مانند ساعت 8 صبح و 4 بعد از ظهر، می تواند برای ارزیابی میزان کورتیزول و سطح تغییرات روزانه استفاده شود. نمونه کورتیزول ادرار 24 ساعته تغییرات روزانه را نشان نمی دهد؛ بلکه مقدار کلی کورتیزول که در 24 ساعت دفع می شود را اندازه گیری می کند.

اگر سطح غیرطبیعی کورتیزول تشخیص داده شود، پزشک آزمایش های بیشتری برای کمک به تایید یافته ها و تعیین علت آن انجام خواهد داد:

آزمایش برای تولید کورتیزول بیش از حد
اگر یک فرد سطح کورتیزول خون بالا داشته باشد، پزشک ممکن است آزمایش دیگری را انجام دهد تا تأیید کند که کورتیزول بالا واقعا غیرطبیعی است (و به دلیل افزایش استرس یا استفاده از داروهای شبه کورتیزول نبوده است). این تست اضافی ممکن است شامل اندازه گیری کورتیزول ادرار 24 ساعته، انجام آزمون سرکوب دگزامتازون شبانه و / یا جمع آوری نمونه بزاق  برای اندازه گیری کورتیزول در زمان پایین بودن آن باشد. کورتیزول ادرار مستلزم جمع آوری ادرار را در مدت زمان مجاز، معمولا 24 ساعت می باشد. از آنجایی که ACTH توسط غده هیپوفیز ترشح می شود، این آزمایش به تعیین اینکه آیا افزایش سطح کورتیزول خون نشان دهنده افزایش واقعی است کمک می کند.

سرکوب دگزامتازون: آزمایش سرکوب دگزامتازون شامل تجزیه و تحلیل یک نمونه اولیه برای کورتیزول است، سپس به فرد دگزامتازون خوراکی (یک گلوکوکورتیکوئید مصنوعی) داده شده و کورتیزول در نمونه های زمان بندی شده بعدی مورد بررسی واقع می شود. دگزامتازون موجب کاهش  تولید ACTH شده و اگر دلیل افزایش آن بروز استرس باشد، باید تولید کورتیزول را کاهش دهد.

جمع آوری نمونه بزاق برای اندازه گیری کورتیزول راه مناسب برای تعیین تغییرات ریتم طبیعی تولید کورتیزول است. اگر یک یا چند مورد از این آزمایش ها نشان دهد که تولید کورتیزول غیرطبیعی است، آزمایش های دیگری، از جمله اندازه گیری ACTH، تکرار آزمون تضعیف دگزامتازون با استفاده از دوزهای بالاتر، و تصویربرداری رادیوگرافی ممکن است درخواست شود.

آزمایش تولید ناکافی کورتیزول
اگر پزشک معتقد باشد که غدد فوق کلیه کورتیزول کافی تولید نمی کنند و یا اگر آزمایشات اولیه خون نشان دهنده تولید کورتیزول ناکافی است، پزشک ممکن است آزمایش تحریک ACTH را درخواست دهد.

تحریک ACTH: این آزمون شامل اندازه گیری سطح کورتیزول در خون فرد قبل و بعد از تزریق ACTH ترکیبی است. اگر غدد فوق کلیه به طور طبیعی عمل کنند، سطح کورتیزول با تحریک ACTH افزایش می یابد. اگر آنها آسیب دیده باشند و یا به درستی عمل نکنند، سطح کورتیزول پایین خواهد بود. نسخه ای دیگر از این آزمایش (1 تا 3 روز) ممکن است برای کمک به تشخیص بین نارسایی های آدرنال و هیپوفیز انجام شود.

آزمایش کورتیزول در زمانی که فرد علائمی حاکی از سطح بالای کورتیزول و سندرم کوشینگ دارد، درخواست شود، علائمی همچون موارد زیر:

-افزایش فشارخون (hypertension)

-افزایش قند خون (glucose)

-چاقی

-پوست شکننده

-لکه های ارغوانی روی شکم

-ضعف عضلانی

 -پوکی استخوانOsteoporosis

این آزمایش ممکن است در زمانی که زنان دارای دوره های نامنظم قاعدگی و افزایش موهای صورت هستند؛ کودکان ممکن است رشد ناقص و کوتاهی قد هستند، درخواست داد.

این آزمایش ممکن است در زمانی درخواست شود که فردی علائمی حاکی از سطح کورتیزول پایین، نارسایی  آدرنال یا بیماری آدیسون همانند نشانه های زیر داشته باشد:

-کاهش وزن

-ضعف عضلانی

-خستگی

-فشار خون پایین

-درد شکم

-لکه های تیره پوستی (این مورد در بیماری آدیسون اتفاق می افتد، نه به طور کلی در نارسایی ثانویه آدرنال)

گاهی اوقات کاهش تولید همراه با یک عامل استرس زا ممکن است موجب بروز بحران آدرنال شود که می تواند تهدید کننده حیات باشد و نیاز به مراقبت پزشکی فوری داشته باشد. علائم یک بحران ممکن است شامل موارد زیر باشد:

-شروع درد شدید و ناگهانی در پشت، شکم یا پاها ایجاد

-اسهال و استفراغ که منجر به دهیدراتاسیون میشود

-کاهش فشارخون (hypotension)

-از دست دادن هوشیاری

تست سرکوب یا تحریک زمانی درخواست می شود که یافته های اولیه غیرطبیعی باشد. آزمایش کورتیزول ممکن است در فواصل زمانی پس از تشخیص سندرم کوشینگ یا بیماری ادیسون برای نظارت بر اثربخشی درمان انجام شود.

به طور معمول، سطح کورتیزول در هنگام خواب بسیار کم است و بالاترین سطح آن بعد از بیدار شدن دیده می شود، هرچند این الگو می تواند در شرایطی که فرد بصورت شیفتی فعالیت می کند و در زمانهای مختلف از روز می خوابد، تغییر کند.

سطح کورتیزول افزایش یافته یا طبیعی معادل با سطح کورتیزول در زمان خواب، کورتیزول بیش از حد و سندرم کوشینگ را نشان می دهد. اگر این کورتیزول بیش از حد پس از یک آزمایش سرکوب کننده دگزامتازون یک روزه کاهش نیابد، یا اگر کورتیزول ادرار 24 ساعته افزایش یابد، یا اگر سطح کورتیزول بزاق در اواخر شب افزایش یابد، این نشان می دهد که کورتیزول اضافی ناشی از تولید غیرطبیعی تولید ACTH است توسط هیپوفیز یا وجود تومور خارج از هیپوفیز یا تولید غیرطبیعی توسط غده آدرنال است. آزمایشات دیگر به تعیین دقیق علت کمک خواهد کرد. (به بخش "نحوه استفاده از آن" مراجعه کنید.)

اگر کورتیزول کافی وجود نداشته باشد و فرد آزمایش شده به یک آزمایش تحریک کننده ACTH پاسخ دهد، احتمالا این مشکل به دلیل عدم تولید ACTH توسط هیپوفیز است. اگر فرد به آزمایش تحریک ACTH پاسخ نمی دهد، احتمال بیشتر این است که مشکل در غدد آدرنال باشد. اگر غده فوق کلیه از نظر ضعف عملکرد هیپوفیز و یا تولید ACTH نقص داشته باشد، گفته می شود که فرد مبتلا به نارسایی ثانویه آدرنال است. اگر کاهش تولید کورتیزول ناشی از آسیب به آدرنال باشد، گفته می شود که فرد مبتلا به نارسایی آدرنال یا بیماری ادیسون است.

هنگامی که یک اختلال شناخته شده و مرتبط با غده هیپوفیز، غده فوق کلیه یا علت دیگر باشد، پزشک ممکن است از تست های دیگر مانند CT (توموگرافی کامپیوتری) یا MRI (عکسبرداری رزونانس مغناطیسی) استفاده کند تا منبع افزایش کورتیزول را پیدا کند (مانند هیپوفیز، آدرنال، و یا سایر تومورها) و میزان آسیب به غدد را مورد آزمایش قرار دهد.

همانند افرادی که دارای نارسایی  آدرنال هستند، افراد مبتلا به هیپرپلازی مادرزادی آدرنال (CAH) دارای کورتیزول کم هستند و به آزمایش تحریک ACTH پاسخ نمی دهند. اندازه گیری کورتیزول یکی از معیارهای است که می تواند برای ارزیابی یک فرد برای CAH مورد استفاده قرار گیرد.

گرما، سرما، عفونت، تروما، ورزش، چاقی، و بیماریهای ناتوان کننده می تواند غلظت کورتیزول را تحت تأثیر قرار دهد. بارداری، استرس فیزیکی و عاطفی، و بیماری می توانند سطح کورتیزول را افزایش دهند. سطح کورتیزول همچنین ممکن است در نتیجه هیپرتیروئیدی و یا چاقی افزایش یابد. برخی از داروها همچنین می توانند سطح کورتیزول را افزایش دهند، به ویژه قرص های ضد بارداری خوراکی (قرص های کنترل زایمان)، هیدروکورتیزون (شکل مصنوعی کورتیزول) و اسپیرونولاکتون

بزرگسالان سطوح کورتیزول نسبتا بالاتری از کودکان دارند.

هیپوتیروئیدی ممکن است سطح کورتیزول را کاهش دهد. داروهایی که ممکن است سطح آن را کاهش دهد شامل برخی از هورمون های استروئیدی است.

تست کورتیزول بزاق بیشتر برای کمک به تشخیص سندرم کوشینگ و اختلالات مربوط به استرس استفاده می شود، اما انجام آن مستلزم تخصص در این زمینه است.

اگر پزشک شما در مورد سندرم کوشینگ مردد باشد، معمولا خون و ادرار تست می شوند، زیرا آنها اطلاعات مکمل را ارائه می دهند. کورتیزول خون برای جمع آوری آسان تر است، اما بیشتر تحت تأثیر استرس است. گاهی اوقات کورتیزول بزاق ممکن است به جای کورتیزول خون مورد آزمایش قرار گیرد.