برای کمک به تعیین علت یا پتانسیل خونریزی مفرط و یا تشخیص یک اختلال عملکرد پلاکت؛ برای ارزیابی و سنجش عملکرد پلاکت؛ برای نظارت بر وجود و اثربخشی داروهای ضدپلاکت
Platelet Function Tests
آزمایشات عملکرد پلاکت
هنگامی به راحتی بر روی بدن شما کبودی ایجاد شده یا با خونریزی مفرط یا طولانی از زخم های کوچک، بینی یا لثه ها یا خونریزی بیش از حد قاعدگی، مواجه می شوید؛ وقتی داروهایی مصرف می کنید که میتوانند عملکرد پلاکت را تغییر دهند؛ پیش از جراحی خاص یا هنگام آنها؛ اگر یکی از اعضای خانواده شما سابقه خونریزی مفرط را دارد
ممکن است به شما آموزش داده شود که از مصرف داروهایی که میتوانند بر نتایج این تست ها تأثیر گذارند، مانند داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs) یا هر گونه داروی غیرنسخه ای که حاوی داروهایی مانند آنتی هیستامین ها و آنتی بیوتیک های خاصی هستند، خودداری کنید. متداولترین NSAIDs شامل ایبوپروفن، ناپروکسن و بازدارنده های COX-2 هستند. هرچند، تا زمانی که توسط پزشک به شما توصیه نشده است، داروهای خود را قطع نکنید.
-
این آزمایش در چه مواردی کاربرد دارد؟
انواع آزمایشات عملکرد پلاکت برای ارزیابی قابلیت پلاکت ها جهت انبوه شدن و شروع به تشکیل لخته، مورد استفاده هستند. ممکن است که اینها به دلایل مختلفی مورد استفاده قرار گیرند. نمونه هایی از برخی شرایط که این آزمایشات ممکن است در آنها مورد استفاده قرار گیرند شامل موارد زیر می باشند:
- برای شناسایی و کمک به تشخیص نقص عملکرد پلاکت در افرادی که سابقه خونریزی مفرط دارند. در این حوزه است که تست های عملکرد پلاکت بیشترین مورد استفاده را دارند. اینها میتوانند برای غربالگری نقص عملکرد همراه با سایر آزمایشات اختلال خونریزی، برای کمک به تشخیص نقص عملکرد ارثی و ذاتی پلاکت، مورد استفاده قرار گیرند. بعنوان مثال، بیماری von Willerbrand، شایعترین اختلالی است که مرتبط با نقص عملکرد پلاکت می باشد. کاهش تولید یا نقص در عملکرد فاکتور von Willerbrand (VWF)، منجر به کاهش اتصال پلاکت به عروق خونی آسیب دیده و افزایش خونریزی میگردد.
- برای نظارت بر عملکرد پلاکت در طول اعمال جراحی پیچیده از قبیل جراحی بای پس قلبی-ریوی، کاتتریزاسیون قلبی، پیوند کبدی و جراحی های تروما. بعنوان مثال، به افرادی که تحت جراحی قلبی ریوی قرار میگیرند برای کاهش لخته شدن خون، داروهای ضدانعقادی داده شده که منجر به افزایش ریسک خونریزی مفرط می شود. در همان زمان، بای پس کردن قلب و ایجاد مکانیکی گردش خون، تعداد زیادی از پلاکت ها را فعال کرده و باعث میشود که از کار بیفتند. نظارت بر تعداد پلاکت ها در خون (شمارش پلاکت) در طول جراحی قلبی نیز به پزشکان در حفظ یک تعادل حساس بین خونریزی و انعقاد کمک می کند.
- برای غربالگری بیماران پیش از جراحی در معرض خطر که دارای سابقه شخصی یا خانوادگی در خونریزی می باشند. در حال حاضر پزشکان، یک فرد را از جهت ریسک فاکتورهای شناخته شده مورد ارزیابی قرار داده و بر سابقه بالینی و نتایج سایر آزمایشات انعقادی فرد مانند PT و PTT برای تعیین ریسک کلی خونریزی مفرط، تکیه می کنند. هیچ نوع تست غربالگری عملکرد پلاکت واحدی وجود ندارد که قطعاً پیش بینی کند که کدام افراد، احتمال خونریزی در طول جراجی را دارند. جالب اینکه، مطالعات نشان داده اند که آزمایشات عملکرد پلاکت برای پیش بینی ریسک خونریزی در افرادی که داروهای ضدپلاکت مانند آسپیرین، کلوپیدوگرل یا داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) را مصرف میکنند، مفید نیستند.
- برای نظارت بر درمان ضدپلاکت که پس از سکته یا حمله قلبی به افراد برای کمک به جلوگیری از لخته خونی، داده شده اند. در حال حاضر، بیشتر درمان های ضدپلاکت به صورت روتین با تست عملکرد پلاکت مورد نظارت قرار نمی گیرند. با توسعه بیشتر درمان های ضدپلاکت، پیش بینی می شود که روش های بیشتری برای نظارت بر آنها ایجاد خواهند شد.
- برای تشخیص مقاومت به آسپیرین. آسپیرین با دز پائین بعنوان یک درمان ضدپلاکت برای بسیاری از افرادی که با یک رویداد قلبی عروقی مانند حمله قلبی یا سکته مواجه شده اند، تجویز می شود. برخی افراد تحت این درمان که مجدداً دچار سکته قلبی شده اند، احتمال می رود که دارای مقاومت به آسپیرین باشند. در حال حاضر، مقاومت به آسپیرین یک اصطلاح تقریباً مبهمی است که هیچ اجماع نظری بر تعریف آن، تعداد افراد مبتلا به آن یا چگونگی سنجش آن، وجود ندارد. هم اکنون پرسش هایی وجود دارد در مورد اینکه آیا آزمایش میتواند پیش بینی کند که چه اتفاقی برای یک فرد خواهد افتاد، اینکه مقاومت دائمی یا موقتی می باشد و آیا این با مقاومت به سایر درمان های ضدپلاکت مانند کلوپیدوگرل نیز مرتبط است. با وجود اینکه این آزمایشات با گستردگی بیشتری در دسترس بوده و انجام آنها آسان است، هنوز فقدان توافق نظر درباره چگونگی تغییر درمان، بر اساس یافته ها وجود دارد. بسیاری عقیده دارند که هنوز تحقیقات زیادی برای مشخص کردن ارتباط بالینی آن باقی مانده است.
آزمایش عملکرد پلاکت ممکن است شامل یک یا چند از موارد زیر باشد:
- سنجش زمان بسته شدن
- ویسکوالاستومتری
- زمان خونریزی
- اگرگومتری\لومیاگرگومتری پلاکت
- فلوسیتومتری
برای توضیحات مفصل تر درباره این تست ها، بخش "هدف از انجام این آزمایش چیست؟" را ببینید.
برخی از تست های دیگر که ممکن است همراه با آزمایشات عملکرد پلاکت یا به دنبال آنها برای سنجش اختلالات پلاکت انجام شوند شامل شمارش کامل سلول های خون (CBC)، شمارش پلاکت، PT، PTT، دی-دایمر و فاکتور von Willebrand (vWF) هستند.
-
این آزمایش در چه زمانی درخواست داده میشود؟
زمانی که پزشک قصد ارزیابی عملکرد پلاکت را دارد، یک یا چند آزمایش عملکرد پلاکت درخواست داده میشوند. این موارد از قرار زیر هستند:
- هنگامی که فرد، علائم نقص عملکرد پلاکت را تجربه می کند مانند خونریزی مفرط؛ اینها شامل ایجاد کبودی براحتی بر بدن، خونریزی های مکرر از بینی، خونریزی شدید قاعدگی، خونریزی از لثه، خونریزی مفرط هنگام اعمال دندانپزشکی، غیره.
- پیش از جراحی یا سایر اعمال تهاجمی
- هنگام جراحی بویژه اعمال طولانی
- هنگامی که فرد از داروهایی استفاده می کند که میتوانند بر عملکرد پلاکت تأثیر بگذارند
-
نتایج این آزمایش چگونه تفسیر میشود؟
تفسیر نتایج انواع مختلف تست های عملکرد پلاکت بستگی به دلیل انجام این تست ها دارد.
در ارزیابی خونریزی مفرط یا پتانسیل خونریزی هنگام جراحی، نتایج غیرنرمال ممکن است نشاندهنده وجود یک اختلال در پلاکت باشند. برای شناسایی یک اختلال ارثی یا عارضه اکتسابی بعنوان علت نقص عملکرد، آزمایش برای کمبودها یا ناهنجاری های فاکتور انعقادی (تست های اختلال خونریزی) علاوه بر ارزیابی بالینی، اغلب لازم می باشند. در بیشتر موارد، ممکن است بررسی های خانوادگی برای تعیین ارثی یا اکتسابی بودن ناهنجاری لازم باشند.
نمونه هایی از اختلالات عملکرد پلاکت ارثی از قرار زیر می باشند:
-
بیماری von Willebrand - کاهش تولید یا نقص عملکرد فاکتور von Willebrand منتهی به کاهش اتصال پلاکت به رگ خونی آسیب دیده و افزایش خونریزی میگردد
-
ترومباستنی Glanzmann - بر توانایی پلاکت ها جهت تراکم تأثیر می گذارد
-
سندرم Bernard-Soulier - با کاهش اتصال پلاکت شناخته می شود
-
بیماری منبع نگهداری - میتواند بر توانایی پلاکت ها در آزاد سازی موادی که تراکم را افزایش میدهند، تأثیر گذارد
نقص عملکرد اکتسابی پلاکت - مواردی که ارثی نیستند - ممکن است بعلت عوارض مزمن مانند موارد زیر باشد:
برخی اختلالات پلاکت اکتسابی که موقتی هستند از قبیل:
- کاهش عملکرد بعلت داروهایی مانند آسپیرین و داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی
- عملکرد غیرعادی پس از جراحی بای پس قلبی طولانی
هنگامی که فرد تحت درمان دارویی ضدپلاکت مانند آسپیرین است نتایج تست، پاسخ پلاکت به دارو را نشان میدهند.
-
-
آیا اطلاعات بیشتری برای بیمار مورد نیاز است؟
تست عملکرد پلاکت، انعکاس کاملی از فرایند لخته شدن در بدن نمی باشد (in vivo). فردی که نتایج آزمایش عملکرد پلاکت نرمال را نشان میدهد ممکن است هنوز خونریزی مفرط یا لخته شدن نابجا را در طول جراحی و پس از آن تجربه کند.
بیشتر نمونه ها برای آزمایش عملکرد پلاکت، فقط برای یک مدت زمان کوتاهی پایدار هستند. گزینه های آزمایش محدود به امکانات محلی هستند.
داروهای متعددی وجود دارند که میتوانند بر نتایج آزمون های پلاکت تأثیر گذارند، از قبیل:
- Aspirin and aspirin-containing compounds (salicylates)
- آسپیرین و ترکیبات حاوی آسپیرین (سالیسیلات)
- داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی مانند ایبوپروفن و هر گونه داروی غیرنسخه ای که حاوی NSAIDs باشد
- داروهای ضدافسردگی سه حلقه ای
- آنتی هیستامین ها
- برخی از آنتی بیوتیک ها
- برخی از مکمل ها (از قبیل سیر، زردچوبه، زیره سبز، کهن دار)
-
آیا لازم است که همه مردم آزمایشات عملکرد پلاکت را انجام دهند؟
بسیاری از افراد هرگز لازم نخواهند داشت که آزمایش عملکرد پلاکت را انجام دهند. عموماً، فقط وقتی فرد، مواجه با خونریزی شود، داروهای خاصی مصرف کند یا جراحی های خاصی را انجام دهد، این آزمایش توصیه می شود. این تست ها برای غربالگری عمومی توصیه نمی شوند.
-
آیا پزشک میتواند از میان انواع آزمایشات عملکرد پلاکت انتخاب کند؟
معمولاً، یک بیمارستان یا آزمایشگاه یک یا چند تست را ارائه می کند ولی نه انواع آنها را. از آنجائیکه نمونه شما می بایستی سریعاً مورد آزمایش قرار گیرد، پزشک نوع آن را از مواردی که در دسترس هستند، انتخاب می کند. ندرتاً، اگر پزشک یک نوع خاصی از آزمایش را لازم بداند، پس ممکن است لازم باشد که به یک کلینیک، بیمارستان یا شهر دیگری بروید که در آنجا این آزمایش صورت می گیرد.
-
آیا عملکرد پلاکت در طول زمان تغییر خواهد کرد؟
ممکن است. در حالیکه برخی از عوارض مرتبط با نقص عملکرد پلاکت ارثی هستند، سایر آنها اکتسابی بوده و ممکن است در هر نقطه ای از زندگی شما رخ دهند. نقص عملکرد پلاکت که به علت بیماری مزمن می باشد ممکن است دوام داشته باشد اما به طور کلی قابل کنترل است. نقص عملکردی که بر اثر دارو باشد، معمولاً پس از قطع مصرف آن، برطرف می شود.