آزمایش آنتی بادی ضدهسته ای (ANA) بعنوان یک آزمایش مقدماتی بمنظور کمک به ارزیابی یک فرد برای اختالات خود ایمنی می‌باشد که میتوانند بر بسیاری از بافت ها و اندام های سرتاسر بدن(سیستمیک) تأثیر گذارند و اغلب بعنوان یکی از آزمایش هایی برای کمک به تشخیص لوپوس اریتماتوز سیستمیک بکار میرود.

.آنتی بادی های ضد هسته ای (ANA)، گروهی از اتوآنتی بادی ها هستند که توسط سیستم ایمنی بدن وقتی نتواند که بین "خودی" و "غیرخودی" تمایز برقرار کند، تولید می شوند. اینها مواد موجود در هسته سلول را هدف قرار داده و باعث آسیب به بافت و اندام ها میگردند. 

با توجه به علائم و نشانه های فرد و اختلال مشکوک، ممکن است تست ANA همراه با سایر آزمایشات اتوآنتی بادی انجام شده یا توسط آنها دنبال شود. بعضی از این آزمایشات زیر مجموعه های آزمون ANA در نظر گرفته شده و حضور اتوآنتی بادی هایی که مواد خاصی را در هسته سلول ها هدف قرار می دهند، شامل آنتی بادی های anti-dsDNA، anti-centromere، anti nucleolar، anti-histone و anti-RNA شناسایی می کنند. یک پانل ENA نیز می تواند در پیگیری ANA استفاده شود.

این آزمایشات تکمیلی بهمراه سابقه بالینی بیمار میتوانند به تشخیص سایر بیماری های خود ایمن مانند سندرم شوگرن ،پلی‌میوزیت و اسکلرودرمی  کمک نمایند.

آزمایشگاه های مختلف ممکن است برای تشخیص ANA از روش های مختلف استفاده کنند. دو روش رایج شامل ایمونواسی و آنتی بادی فلورسنت غیر مستقیم (IFA) می باشند. IFA به عنوان استاندارد طلایی در نظر گرفته شده است. بعضی از آزمایشگاه ها از ایمنواسی برای غربالگری ANA و از IFA برای تأیید نتایج مثبت یا مبهم استفاده می کنند.

• آنتی فلورسنت غیر مستقیم (IFA)—در این روش، نمونه خون مریض با سلول هایی که بر روی یک لام تثبیت شده اند، مخلوط میگردد. سپس اتوآنتی بادی های که ممکن است در خون موجود باشند، با سلول ها واکنش می دهند. لام با یک واکنشگر آنتی بادی فلورسانت تیمار شده و زیر میکروسکوپ مورد بررسی قرار میگیرد.
• ایمونواسی-- این روش ها معمولا با دستگاه های اتومات انجام میشوند ولی حساسیت آنها ممکن است از روش IFA در تشخیص ANA کمتر باشد

سایر آزمایش هایی که در رابطه با وجود التهاب انجام میشوند از قبیل میزان رسوب اریتروسیت (ESR) و یا پروتئین واکنش پذیر C (CRP) نیز ممکن است برای ارزیابی فرد برای SLE یا سایر اختلالات خود ایمنی، استفاده شوند.

آزمون ANA زمانی درخواست می شود که مریض علائم و نشانه هایی را نشان می دهد که با یک اختلال سیستم ایمنی خودایمن مرتبط هستند. افراد مبتلا به اختلالات خود ایمنی می توانند علائم مختلفی داشته باشند که مبهم و غیر اختصاصی هستند و با گذشت زمان، به تدریج بدتر می شوند و یا بین دوره های شدت و بهبود بیماری تغییر می کنند. برخی از نمونه های علائم و نشانه ها عبارتند از:

•  تب خفیف
•  احساس ضعف و خستگی دائمی
•   دردهای مفصلی شبه آرتریت در یک یا چند مفصل
•  جوش های قرمز (در مورد بیماری لوپوس بصورت پروانه شکل در امتداد بینی و گونه ها)
•  حساسیت پوستی به نور
•  ریزش مو
•  درد عضلانی
•  بی‌حسی یا سوزش در دست و پا
• التهاب و آسیب به اندام ها و بافت ها از قبیل کلیه ها، ریه ها، قلب، پوشش قلب، سیستم عصبی مرکزی و عروق خونی

یک نتیجه آزمون ANA مثبت به این معنی است که اتوآنتی بادی ها وجود دارند. در یک فرد مبتلا به علائم و نشانه ها، این نشان دهنده وجود یک بیماری خود ایمن  است، اما برای تشخیص نهایی نیاز به آزمایشات و موارد بیشتری است

آزمایشات ANA

 میزان  اتوآنتی بادی موجود
:دو آزمایش مهم بطور معمول برای تشخیص و اندازه گیری ANA انجام میشود.

• .روش ایمونواسی  (ELISA یا ایمنواسی EIA) - نتایج معمولاً بصورت یک عدد همراه با یک واحد اندازه گیری دلبخواهی گزارش می گردند (که بعنوان مثال بر روی گزارش به صورت U نمایش داده می شود).
• آنتی بادی ایمنوفلورسانت (IFA) که نتایج این روش بصورت تیتر گزارش میشود. تیترها به صورت نسبت بیان می شوند. بعنوان مثال، نتیجه 1:320 بدان معناست که یک بخش از نمونه خون با 320 بخش از یک ماده رقیق کننده مخلوط شده و ANA هنوز قابل تشخیص بوده است.

 الگوهای فلورسانس سلولی
علاوه بر تیتر، نتایج مثبت در IFA شامل توصیف نوع خاصی از الگوی فلورسنتی دیده شده می باشند. الگوهای مختلف با انواع اختلالات خودایمنی متفاوت همراه بوده اند، اگرچه ممکن است برخی همپوشانی رخ دهد. برخی از الگوهای رایجتر عبارتند از:

• هموژن (پراکنده)—این الگو با بیماری هایی مانند لوپوس و بیماری های مختلط بافت همبند و لوپوس  ایجاد شوند با دارو دیده میشود
• دانه دانه— این الگو همراه است با بیماریهایی مانند لوپوس، سندرم شوگرن، اسکلرودرمی، پلی میوزیت، آرتریت روماتوئید و بیماری مختلط بافت همبند
• نوکلئولار— همراه است با اسکلرودرمی و پلی میوزیت
•  الگوی سانترومری (پیرامونی)— همراه است با بیماری هایی مانند: اسکلرودرمی و بیماری CREST (Calcinosis، سندرم Raynaud، اختلالات حرکتی مری، اسکلروداکتیلی، تالانژکتازی

یک نتیجه مثبت از روش ELISA یا EIA تعداد واحدی است که بالاتر از عدد مرجع آزمایشگاهی (cutoff) می باشد که برای حداقل مقدار مثبت در نظر گرفته می شود.

یک نمونه از نتیجه مثبت با استفاده از روش IFA، تیتر رقت و توصیفی از الگو را میدهد، مانند "مثبت در" رقت 1:320 با یک الگوی یکنواخت یا هموژن

برای هر روش آزمایشی، هر چقدر مقدار گزارش شده بالاتر باشد، با احتمال بیشتری نتیجه مثبت است.

آزمایش ANA میتواند در افرادی هم که بیماری خود ایمن ندارند مثبت باشد که در چنین مواردی نیازمند بررسی دقیقتر بنابه علائم و نشانه های احتمالی بیمار می‌باشد

یک آزمایش ANA ممکن است قبل از علائم و نشانه های  بیماری خود ایمنی مثبت باشد، بنابراین ممکن است تفسیر یک آزمایش ANA مثبت در فردی که هیچ نشانه هایی ندارد، زمان ببرد.

شرایطی که با نتیجه مثبت ANA همراه هستند

مهمترین بیماری که با نتیجه مثبت همراه است بیماری لوپوس است

• لوپوس—.ANA اغلب با SLE دیده می شود. حدود 95٪ از کسانی که SLE دارند، دارای یک نتیجه آزمون ANA مثبت هستند. اگر فردی علائم SLE را نیز داشته باشد، مانند آرتریت، خارش و حساسیت پوست به نور، فرد احتمالا دارای SLE است. anti-dsDNA و anti-SM مثبت (که اغلب به عنوان بخشی از پانل ENA درخواست می شوند) در تأئید بیماری بعنوان SLE کمک می کنند.
• سایر شرایط بالینی که نتایج آزمون ANA مثبت قابل مشاهده است عبارتند از:
• لوپوس تحریک شونده با دارو— تعدادی از داروها ممکن است باعث ایجاد این شرایط شوند که همراه با نشانه های SLE هستند. وقتی دارو قطع میشود علائم نیز از بین می‌روند. اگرچه گزارش شده که بسیاری از داروها سبب القای لوپوس میشود اما داروهایی نظیر هیدرالازین، ایزونیازید، پروکاینامید و چندین داروی ضد تشنج، ارتباط بسیار نزدیکی با این سندرم دارند. بدلیل اینکه این بیماری همراه با ایجاد اتوآنتی بادی هایی بر علیه هیستون ها است، یک آزمایش آنتی بادی ضد هیستون ممکن است برای پشتیبانی از این تشخیص درخواست شود.
• سندرم شوگرن- حدود 40 الی 70% از افراد مبتلا به این عارضه دارای ANA مثبت هستند. در حالیکه این یافته از تشخیص پشتیبانی می کند، یک نتیجه منفی، آن را رد نمی کند. ممکن است پزشک بخواهد که دو زیرمجموعه از ANA را آزمایش کند: Anti-SS-A (Ro) و Anti-SS-B (La). بیش از 90 درصد از افراد مبتلا به سندرم شوگرن دارای این  اتوآنتی بادی ها هستند.

• اسکلرودرمی (اسکلروز سیستمیک )- تقریبا 60-90٪ افراد مبتلا به اسکلرودرمی دارای ANA مثبت هستند. در افرادی که ممکن است این شرایط را داشته باشند، آزمایشات زیر مجموعه های ANA می تواند به تشخیص دو نوع از این بیماری، که بصورت محدود ومنتشراست کمک نماید. شکل منتشر، شدیدتر است. نوع محدود، ارتباط بسیار نزدیکی با الگوی آنتی سانترومری رنگ آمیزی ANA (و آزمایش آنتی سانترومر) دارد، در حالیکه شکل منتشر همراه با اتوآنتی بادی هایی علیه Scl-70 است.
• .در موارد با شیوع کمتر، اتوآنتی بادی ANA ممکن است در افراد مبتلا به سندرم رینود، ارتریت، درماتومیوزیت یا پلی میوزیت، بیماری بافت همبند مختلط یا سایر بیماری های خودایمن، رخ دهد. برای کسب اطلاعات بیشتر در این باره، مقاله بیماری های خودایمن را بخوانید.

برای تشخیص، پزشک می‌بایست به بررسی نتایج آزمایشات، علائم بالینی و گرفتن سابقه از مریض بپردازد. بعلت اینکه علائم متغیر بوده و شدت و ضعف دارند و گاهی ناپدید میشوند، ممکن است ماه ها یا سال ها طول بکشد که الگویی نشان دهند که حاکی از SLE یا هر کدام از سایر بیماری های خودایمن باشد.

نتیجه منفی در آزمایش ANA میتواند رد کننده لوپوس باشد. تکرار سریع آزمایش ANA که نتیجه آن منفی شده است، معمولاً ضرورتی ندارد اما باتوجه به طبیت پرنوسان بیماری های خود ایمنی بهتر است که آزمایش در آینده در صورت وجود علائم مرتبط با بیماری تکرار شود.

.بغیر از موارد نادر، در صورت منفی شدن آزمایش ANA لازم نیست که سایر اتوآنتی بادی ها(زیرمجموعه) بررسی شوند

تست ANA برای پیگیری یا نظارت بر دوره بالینی SLE مورد استفاده قرار نمیگیرد، در نتیجه، آزمایشات متوالی ANA برای بیماران تشخیص داده شده، معمول نیست.

استفاده از تعدادی از داروها، برخی از عفونت ها، هپاتیت خودایمن و سیروز اولیه صفراوی و همچنین سایر موارد ذکر شده در بالا می تواند نتایج مثبتی برای آزمون ANA داشته باشد.

حدود 3تا5 درصد از سفیدپوستان سالم ممکن است نتیجه مثبت برای ANA داشته باشند و ممکن است در افراد سالم بیش از سن 65 سال، این مقدار به 10 تا 37% برسد، زیرا فراوانی ANA با سن افزایش می  یابد. اینها به عنوان موارد مثبت کاذب در نظر گرفته می شوند زیرا با بیماری خودایمن مرتبط نیستند. چنین مواردی در زنان بیشتر از مردان مشاهده می شوند.