استخوان یک بافت زنده است که شکسته شده و مجددا ترمیم
می شود. زمانی که تعادل مابین حالت شکستگی و ترمیم مختل شود، (برای مثال در
تغییرات هورمونی یا تغییرات رژیم
غذایی) استخوان برخی از مواد معدنی را از دست می دهد که منجر به کاهش حجم و
قدرت آن خواهد شد. وضعیت کاهش حجم استخوانی، استئوپنی (Osteopenia)
نامیده می شود. زمانیکه کاهش عمده ای در حجم استخوان رخ دهد، مثل شرایطی که
استخوان ضعیف شده و مستعد شکستگی است، این وضعیت پوکی استخوان یا استخوان
منفذدار نامیده می شود.
پوکی استخوان، خطر شکستگی استخوان را بویژه در ران، ستون فقرات و مچ دست
افزایش می دهد. با اینکه این شرایط می تواند بر هر شخص تاثیرگذار باشد،
ریسک توسعه پوکی استخوان همراه با سن افزایش می یابد و بر زنان بیشتر از
مردان اثرگذار است و در زنان قفقاز و آسیایی در بالاترین حد
شیوع بیماری قراردارد. طبق انجمن ملی پوکی استخوان (NOF)، 10 میلیون
نفر در آمریکا مبتلا به پوکی استخوان هستند و 43 میلیون نفر دیگر دارای حجم
استخوانی پایینی بوده و در معرض خطر بیماری می باشند. از بین افراد مبتلا
به پوکی استخوان، 80 درصد آنها زنان می باشند. خطر بیماری در افراد ریزه
اندام که دارای حجم استخوانی کمتر از حد نرمال هستند، بیشتر است.
بیشتر افراد در معرض خطر پوکی استخوان از آن آگاهی ندارند. این بیماری یک
بیماری خاموش خوانده می شوند زیرا اغلب تا زمانی که فرد دارای شکستگی در
استخوان نباشد، هیچ علائمی نخواهد داشت. این شکستگی، که عمدتا در ران، ستون
مهره ها یا در مچ دست اتفاق می افتد، می تواند با فشار خیلی کم رخ داده و
موجب درد شدید و ناتوانی گسترده یا دائمی در فرد شود. اگر شکستگی موجب ضعف
شدید شود و بر وضعیت سلامت عمومی فرد اثرگذار باشد، می تواند به عاملی در
مرگ فرد تبدیل شود.
استخوان ها عمدتا ترکیبی از پروتئین
کلاژن نوع I و کلسیم فسفات هستند. این پروتئین موجب تشکیل یک شبکه
اسفنجی می شود که با اضافه شدن ماده معدنی کلسیم موجب قوت و انعطاف پذیری
استخوان ها خواهد شد. استخوان یک بافت زنده است که به آهستگی و مستمر
جایگزین می شود. در طی فرآیندی که
جذب مجدد استخوان نامیده می شود، سلول های
استئوکلاست، استخوان را بر یک مبنای میکروسکوپی تجزیه می کنند و
آنزیم ها موجب تجزیه شبکه کلاژن می شوند. این فرآیند با تشکیل استخوان
جدید با سلول هایی به نام
استئوبلاست (Osteoblast) دنبال می شود. این فرآیند مستمر، به عنوان
تعویض یا تغییر استخوان نامیده شده و در کل حیات فرد ادامه دارد. اسکلت کلی
یک فرد هر 10 سال یکبار جایگزین می شود.
در طی کودکی، تشکیل استخوان با سرعت بیشتری نسبت به تجزیه استخوان رخ می
دهد و حجم استخوانی اغلب در اوایل دوران بیست سالگی به اوج خود می رسد. بعد
از این دوره، تشکیل استخوان کند می شود و تجزیه مجدد شروع می گردد و منجر
به کاهش حجم استخوان با افزایش سن می شود. کمبود کلسیم و ویتامین D در طی
کودکی، مصرف داروهای حاوی مقادیر بالای گلوکورتیکواستروئیدها (مقادیر معمول
آن بصورت استنشاق برای کنترل آسم یا آلرژی های بینی به کار می رود)،
اختلالات خوردن (مثل بی اشتهایی)، جراحی دستگاه گوارشی، عدم فعالیت، مصرف
دخانیات و مصرف بیش از حد الکل همگی می توانند خطر توسعه پوکی استخوان را
در ادامه حیات فرد افزایش دهند. برخی از بیماری ها مثل
بیماری تیروئید، بیماری کوشینگ،
آرتروز مفصل، بیماری کلیه و
پرکاری پاراتیروئید می توانند بر سلامت استخوان تاثیرگذار باشند. افراد
دارای پیشینه خانوادگی از پوکی استخوان نیز در معرض ریسک افزایش این بیماری
قرار دارند.
زنان در دوران یائسگی و بعد از آن ممکن است میزان روبه افزایشی از کاهش حجم
حجم استخوان را با کاهش هورمون استروژن
تجربه کنند. اوایل دوران یائسگی می تواند این
کاهش حجم استخوان را تشدید کند. طبق گزارش NOF، برخی زنان می توانند تا 20
درصد حجم استخوان خود را در 5 تا 7 سال اول بعد از یائسگی از دست بدهند.
مردان با کاهش مقادیر تستوسترون
نیز در معرض خطر کاهش حجم استخوان هستند.
دو نوع پوکی استخوان وجود دارد:
پوکی استخوان اولیه یا مرتبط با سن. این وضعیت مرتبط با پوکی
استخوان بدون علت آشکاری است. این وضعیت در زنان شیوع بیشتری دارد اما در
مردان بویژه در افراد مسن نیز مشاهده می شود. همانطوریکه اشاره شد، در برخی
از زنان، میزان از دست دادن حجم استخوان بعد از یائسگی بالا بوده و شکستگی
می تواند در سنین نسبتا پایین رخ دهد اما در بیشتر زنان، پوکی استخوان تا
سنین 60 یا 70 سالگی موجب شکستگی نخواهد شد. شایع ترین موارد، شکستگی تراکم
ستون مهره ها می باشد. تغییرات در شیوه زندگی، مکمل های کلسیم یا ویتامین
دی یا داروهای دیگر که حجم استخوانی را کاهش می دهند، می توانند موجب کندی
در پیشروی این نوع از پوکی استخوان شوند.
پوکی استخوان ثانویه. این وضعیت مرتبط با کاهش حجم استخوان به دلیل
بیماری دیگری است. این وضعیت بر هر دوی مردان و زنان تاثیرگذار بوده و می
تواند بدلیل اختلالات مختلف باشد، شامل آرتروز مفاصل، پرکاری پاراتیروئید،
بیماری کوشینگ، بیماری مزمن کلیه، میلومای
متعدد یا داروهایی مثل ضد صرع، گلوکوکورتیکوئیدها یا لیتیم است. درمان
بیماری یا علت اصلی می تواند موجب کندی در کاهش حجم استخوان در پوکی
استخوان ثانویه باشد.
Osteoporosis
-
آزمایشات
اهداف آزمایش، تعیین ابتلای فرد به پوکی استخوان، حجم پایین استخوان و افزایش ریسک بیماری، یائسگی و یا کمبود هورمونی و یا ابتلا به بیماری خاص که می تواند موجب کاهش حجم استخوان یا تشدید آن شود. آزمایش را می توان برای غربالگری کاهش حجم استخوان یا ارزیابی وضعیت استخوان در زمانی که فرد دارای شکستگی استخوان غیرمنتظره باشد انجام داد، و می توان برای نظارت بر اثرگذاری درمان پوکی استخوان استفاده کرد.
سازمان های مختلفی که در مورد پوکی استخوان، اصول راهنمایی را منتشر کرده اند (شامل کالج آمریکایی متخصصین زایمان و بیماری های زنان (ACOG)، انجمن ملی پوکی استخوان (NOF) و نیروی کاری خدمات پیشگیری آمریکا (USPSTF))که غربالگری تمامی زنان 65 ساله و در برخی موارد زنان جوانتر براساس ریسک فاکتورها را توصیه کرده اند. NOF نیز غربالگری مردان 70 سال و بیشتر و نیز افراد 50 تا 69 سال دارای ریسک فاکتورها را توصیه کرده اند.
بررسی های غیرآزمایشگاهی
آزمایش حجم مواد معدنی استخوان (BMD) اولین آزمایش مورد استفاده برای تشخیص پوکی استخوان و حجم پایین استخوان است. یکی از روش های مرجح و دقیق برای اندازه گیری BMD، اسکن دگزا (dual-energy X-ray absorptiometry یا DXA) است. این آزمایش از اشعه ایکس با انرژی پایین برای ارزیابی حجم استخوان در ران و یا ستون فقرات استفاده می کند. BMD گاها بصورت حجم استخوانی حداکثری در افراد بزرگسال گزارش می شود. مقدار BMD که کمتر از 1 انحراف استاندارد کمتر از میانگین افراد بزرگسال است، نرمال لحاظ می شود. BMD در وضعیت استئوپنی دارای مقداری مابین 1- و 2.5- انحراف استاندارد کمتر از میانگین افراد بالغ است، در حالیکه مقادیر BMD پوکی استخوان کمتر بوده و حداقل 2.5- انحراف استاندارد کمتر از میانگین هستند.
پزشم اکنون می تواند با استفاده از یک محاسبه گر که ابزار FRAX نامیده می شود، ریسک شکستگی ران، مچ دست، شانه یا ستون مهره ها را بعد از 40 سالگی، بهتر تعیین کند. محاسبه گر آنلاین یا کاغذی موجود که توسط سازمان بهداشت جهانی توسعه یافته است، اندازه گیری حجم مواد معدنی استخوان یک فرد و تعدادی از ریسک فاکتورهای دیگر را لحاظ می کند. این روش یک الگوریتم برای محاسبه احتمال 10 ساله شکستگی است. NOF این الگوریتم را برای آمریکا و راهنمای متخصصین که در فوریه سال 2008 منتشر شد، به کار برده است.
ابزارهای غربالگری BMD قابل حمل که در برخی داروخانه ها، نمایشگاههای سلامت و غیره استفاده می شوند، برای تصویربرداری از ران ها یا انگستان فرد استفاده می شوند. این اسکن های تصویری دقت DXA را ندارند اما می توان بعنوان بررسی اولیه استفاده کرد. زمانیکه این آزمایشات نشانگر کاهش حجم استخوان باشند، اسکن DXA را می توان برای تایید وضعیت انجام داد.
آزمایشات تصویربرداری تشخیصی دیگر که می توان برای اندازه گیری BMD و برای تشخیص پوکی استخوان استفاده کرد، شامل سی تی اسک، اشعه ایکس و فراصوت است. یک آزمایش غربالگری عمومی نیز که "تحلیل ساختار بدن" نامیده می شود، می تواند درصد وزن بدن را نسبت به ماهیچه، چربی، استخوان و آب تعیین کند. روش های دیگری نیز برای اندازه گیری ساختار بدن وجود دارد، مثل استفاده از ابزارهای تخصصی در این زمینه. اگر تحلیل ساختار بدن انجام شود و نتایج سال به سال مورد بررسی قرار بگیرد، در این صورت تشخیص کاهش حجم استخوان امکان پذیر خواهد بود.
یکی دیگر از آزمایشات تصویری تشخیصی مورد استفاده برای ارزیابی وضعیت استخوان ها، اسکن استخوان است که نباید با اسکن حجم استخوان یا BMD اشتباه کرد. در حالیکه آزمایش BMD برای تعیین حجم پایین استخوان که نشانگر پوکی استخوان است، به کار می رود، اسکن از استخوان یک آزمایش پزشکی هسته ای است که برای رد وضعیت های جدی دیگر استخوان ها استفاده می شود. برای انجام این آزمایش، یک ردیاب رادیواکتیو به درون سیاهرگ بازو تزریق می شود. این ردیاب به درون خون می رود و توسط استخوان ها جذب می شود. سطح رادیواکتو شناسایی شده در استخوان ارزیابی شد و می تواند نشانگ وضعیت ها یا بیماری هایی مثل سرطان متاستازی، عفونت، دردهای استخوانی نامشخص یا بیماری پاژت باشد. این نوع از اسکن می تواند مشکلات مرتبط با استخوان ها زودتر از اشعه ایکس معمول مشخص کند و می توان زمانی درخواست داد که فرد دارای دفعات بالایی از شکستگی های استخوان باشد.
بررسی های آزمایشگاهی
آزمایشات خون که می توان درخواست داد، شامل موارد زیر هستند:
-سطوح کلسیم خون- این آزمایش اغلب در پوکی استخوان نرمال است اما ممکن است در بیماری های دیگر استخوان افزایش یابد.
-ویتامین D- کمبود آن می تواند منجر به کاهش جذب کلسیم شود.
-آزمایشات تیروئید- مثل T4 و TSH برای غربالگری بیماری تیروئید
-هورمون پاراتیروئید (PTH)- برای بررسی پرکاری پاراتیروئید
-هورمون محرک فولیکول (FSH)- برای بررسی یائسگی
-تستوسترون- برای بررسی کمبود در مردان
-الکتروفورز پروتئین- برای تشخیص پروتئین های غیرطبیعی تولید شده توسط یک نوع سرطان خاص (میلومای متعدد) که می تواند موجب تجزیه استخوان شود
-آلکالین فسفاتاز (ALP)- برای بررسی افزایش مقادیر که می تواند نشانگر مشکلی در استخوان ها باشد
نشانگرهای استخوان، آزمایشات خون و ادرار هستند که گاها می توان برای کمک به ارزیابی و نظارت بر میزان تجزیه استخوان و تشکیل آن درخواست داد. این آزمایشات برای اهداف تشخیصی استفاده نمی شوند.
آزمایشات برآورد حجم استخوان (نشانگر های تجزیه استخوان)
آزمایشات تجزیه استخوان در مورد میزان کاهش حجم استخوان اطلاعاتی ارائه می کنند. آنها را می توان قبل از درمان و دوباره بعد از درمان و برای بررسی میزان کاهش حجم استخوان بررسی کرد. آنها شامل موارد زیر هستند:
-C-telopeptide (تلوپپتید C-terminal کلاژن نوع 1) (CTx)
-Urinary collagen type 1 cross-linked N-telopeptide (NTX)
-Deoxypyridinoline (DPD)
-Pyridinium Crosslinks
-Urinary hydroxyproline
-Tartrate-resistant acid phosphatase (TRAP) 5b
-Bone sialoprotein (BSP)
آزمایشات برآورد تشکیل استخوان (نشانگرهای تشکیل استخوان)
آزمایشات تشکیل استخوان در مورد میزان تولید استخوان اطلاعات ارائه می کنند. همانند آزمایشات جایگزینی استخوان، این آزمایشات را می توان قبل از آغاز درمان و به صورت دوره ای بعد از درمان و برای بررسی افزایش تشکیل استخوان بررسی کرد. آنها شامل موارد زیر هستند:
Bone-specific alkaline phosphatase (ALP)
Osteocalcin (bone gla protein)
Procollagen Type 1 N-Terminal Propeptide (P1NP) and C-terminal (C1NP)
برای اطلاعات بیشتر در مورد این آزمایشات، به مقاله نشانگرهای استخوان مراجعه کنید.
-
درمان و پیشگیری
بهترین درمان برای پوکی استخوان، پیشگیری از آن است. در حالیکه اقدامات پیشگیری نمی توانند موجب از بین رفتن هر نوع پوکی استخوان شوند، تمرینات منظم کاهش وزن (مثل پیاده روی و تمرینات استقامتی)، خوردن غذاهای غنی از کلسیم و ویتامین دی (و مکمل ها در صورت نیاز)، ترک سیگار و تعدیل مصرف الکل، همگی می توانند به کاهش خطر بیماری کمک کنند. کالج آمریکایی متخصصین زایمان و بیماری های زایمان و بیماری های زنان (ACOG) در اصول راهنمای اخیر، رژیم های غذایی متناسب با سن را برای ویتامین دی و کلسیم توصیه کرده اند که زنان باید بصورت روزانه آن را مصرف کنند. برای حفظ استخوان های سالم، زنان باید دارای یک سطح از ویتامین دی با حداقل مقدار 20 نانوگرم در هر میلی متر باشند. هر چه این تغییرات در شیوه های زندگی زودتر انجام شود، بیشتر سودمند خواهند بود. افزایش حجم استخوان در افراد جوان و به حداقل رساندن کاهش حجم استخوان با افزایش سن می تواند به پیشگیری یا کاهش پوکی استخوان کمک کنند.
برای افراد در معرض ریسک پوکی استخوان، افرادی که دارای حجم استخوانی پایینی هستند و افرادی که مبتلا به پوکی استخوان می باشند (و افرادی که اخیرا شکستگی استخوان را تجربه کرده اند)، برخی از روش های درمانی موجود است، شامل داروهای ضدتجزیه و داروهای استخوان ساز (آنابولیک). آنها را می توان برای کمک به پیشگیری از تجزیه استخوان، افزایش تشکیل استخوان، حفظ حجم استخوان و کاهش تعداد شکستگی ها استفاده کرد. برخی از مثالها شامل بیسفسفوناتها، استروژن، آگونیست یا آنتاگونیست استروژن (که تنظیم کننده گیرنده استروژن انتخابی یا SERMS نامیده می شود) کلسیتونین و هورمون پاراتیروئید می باشد.
افراد مبتلا به پوکی استخوان باید با پزشک خود در مورد تعیین درمانهای مناسب و نیز تغییر شیوه زندگی که به حفظ حجم استخوان و پیشگیری از افتادن بر روی زمین (علت رایج شکستگی مرتبط با پوکی استخوان) کمک می کند، مشورت نمایند. افرادی که داروهایی مصرف می کنند که می تواند موجب کاهش حجم استخوان شود، مثل پریدنیزون یا گلوکوکورتیکوئیدهای دیگر و برخی از داروهای ضدتشنج، باید با پزشک خود در مورد جایگزین آنها مشورت کنند. مشورت در این موارد قبل از توقف آنها، ضروری است.